چیلله

قوشچو-چیلله

سئوگیلی یوردوموزون تورپاغیندان گوج آلان، گؤزللیکلر دیارینین ایستی باغریندا بسله نن، دلی داغلار لا دوزلو دنیزین قیراغیندا یئرلشن، سئویملی قوشچونون گؤروشونده ییک.

دومانلی داغلارین قوینوندا سیغینان ائللریمیزین بو داغلار ایله یاشی بیر اولماسادا آز دگیل و تاریخ دوردوقجا ائلیمیز اولوب و داغلار دایاندیقجادا بیزیم ائللر دایاناجاقدیر.

داغلار منه گل - گل دئسه اۆره‌کده‌ن،

گلیب ائله بو یئرلرده قالاردیم،

طبیعتله سئوینجیمی، دردیمی،

بؤلوب ائله بو یئرلرده قالاردیم

شاختالی قیش گلدیغینده، آغ آپپاق تئل دوواقلارینی هر بیر یانا سردیکده ، باشینی دومان آلان، اوجامان داغلارین باشی قار بوزا یورد اولماقدادیر.

گونشین قیزیل ساچاقلاری، قار داشیان بولودلارین اوزونه ایشیق چیله ییر، بولودلار یاغیر و بوتون دوز دره گلین چیخاجاق کیمی، چیچک چیچک قار دنه لری ایله بزه نیر.

یازدا گولله نن چیچکله نن بادام آغاجلاری، قیشین سوموک سیزیلدادان سازاغیندا تیریم تیریم تیتره ییرلر و قیشین قار چیچکلری ایله بزه نیرلر.

کولک اسیر، شاختا کسیر، قار سپه له نیر و قوشچونون وارلی برکتلی تورپاغینا مرجان اله نیر.

آوازلی سازلی قوشچو، فصیل دؤندوگونده چیچکلی یازلی قوشچو، عیشوه لی نازلی قوشچو.

قوشچونون قارلی داغلاری دا اؤزو کیمی ال چاتماز و یئنیلمز گؤرونور، کاظیم خانین بوکولمز بئلی، سیندیریلماز همتی کیمی. هله ده بو داغلاردا کاظیم خانین نعره لی و کوراوغلو سایاق سسی نی ائشیتمک اولار.

من کاظمام یئریم قالا

بالون گله بومبو سالا

اؤلرم من یولوم قالا

داشدی کاظمین یوللاری

 قوشچونون گؤز یاشی دیر آغ بولاقدان آخان سولار، قودوزلارین قاباغیندا دایانیب شهید اولان هر بیر وطن اوولادینین عشقینه و کاظم خانین خاطره سینه دیر.

آما قوشچونون تکجه تاریخی زنگین دگیل بلکه بو تورپاق دا یاشایان ائلیمیز، کئچمیش دبلریمیزی و عنعنه لریمیزی ساخلاییب قوروماقدادا اؤزلریندن سعی گؤستریب و بو یولدا چالیشقاندیلار.

دبلریمیزدن بیری چیلله گئجه سی و اونونلا باغلی مراسملردی.

بؤیوک و کیچیک چیلله

یوردوموزدا كيچيك چيلله ايله بؤيوك چيلله نين دانيشيغينادا فولکلوروموزدا راست گليريك. قيشين ايلك قيرخ گونو بؤيوك چيلله سونكو ييرمي گونو كيچيك چيلله و ان سون اوتوز گونو بايرام آيي آدلانير.

بؤيوك چيلله گئديب كيچيك چيلله گلنده بونلارين آراسيندا بير دانيشيق گئدير. بو دانيشيق اؤزلوگونده اؤنملي و دقت ائتمه ليدير. كيچيك بؤيوك چيلله دن سوروشور دئ گؤروم نه ائتدين؟
بؤيوك چيلله دئيير: آذوقه لري قورتارديم، بوغدالار بيتدي، اونلار قورتاردي،سولاري دوندوردوم، قاريلاري و قوجالاري سيزلاتديم.

كيچيك چيلله دئيير: بونلار كي بير شئي دگيل منه باخ كي قاريلارين اللرين تنديرلرده، كؤرپه اوشاقلاري بئشيكلرده دوندوراجاغام. نفسلري سينه لرده حبس ائتديره جگم.

بؤيوك چيلله دئيير: " گئت، عؤمرون آزدير، دالين يازدير"

بو ايسه ائليميزين آراسيندا بير مثل كيمي ايشلنمكده دير.

بایاتی لار و چایخانا

آي چيلله چيلله قارداش

آتين قمچي‌له قارداش

بير گلدين دانيشماديق

قلبيم آچيلا قارداش

یوردوموزون گؤزل و سئویملي دب لريندن اولان »چيلله گئجه سي« لاپ قديم عنعنه لریمیزدن دير. بؤيوكلو-كيچيكلي بو گئجه ني سئويریک. آما بو گئجه نین اونودولمایانلاریندان بایاتیلاریمیزدیر.

بایاتیلار تکجه چیلله گئجه سی یوخ بلکه یوردوموزون باشا-باشیندا اولان چای خانالاردا چیلله آخشامیندا توپلانان انسانلارین طرفیندن ده سؤیله نیلیر و بو مسئله بایاتی لاریمیزین ائلیمیزین ایچینده نه قدر  تأثیرلی اولدوغونو ثبوتا یئتیره رک، اونلارین ائلیمیزین یادداشیندان هله سیلینمه دیگینی آنلادیر.

چیلله

بوگون ايلين ان اوزون گئجه سي اولان چيلله گئجه سينده ييك. چيلله گئجه سي اسكي زامانلاردان خالقيميزين آراسيندا عزيزلنيب، آغيرلانيب و اؤزونه گؤره مراسملري اولوب. بو مراسملرين ان اهمیتلی لريندن چيلله سفره سي و بو سفره ده قويولان چيلله حالواسي و چيلله شيرنياتيدير.
قديم زامانلاردا چيلله سفره سينده يئميش، حالوا، قوز، بادام، ميلاق، اييده و بو كيمي ديش ديبي لر قويولوردو و ایندی ده بیر سیراسی وار. بوگونكو سفره لرده پشمك، شاقالات و بونلارا تاي چاغداش شيرني لردن ده گؤرسنير.

چيلله قارپيزي؛ چيلله سفره سينين اونودولماز گركلريندندير.

دوغروسو چيلله قارپيزينين فلسفه سي نه دير؟

(منیم دانیشیقلاریم بونون تکمیلی دی/یالنیز سسیم ضبط اولونان)

باغ ائوی

آنانین اوره ک آچان سؤزلری، آتانین اوشاقلارینا کئچمیشلردن دانیشان گؤز آچان اؤیودلری، ادبیاتیمیزین دیلینده اولان بالدان شیرین، گول دن گؤزل، صاف بولاقلاردان تمیز دبلریمیزین ایستی اوجاغی، قیشین چیلله سینده اوره ک آچان و جان قیزدیراندیر.

قوشچویا ساری گلدیغیمیزده کند ائولرینین بیرینه راست گلدیک. نوروزی و عیوض زاده عائله لری دئمه؛ چیلله گئجه سینه حاضرلاشیرمیشلار. بیزده اونلاری گؤردوک و محبت لی ایستی اوجاقلارینین طراوتینه و صفاسینا؛ قیسادا اولسا بیزیم ائللرین تماشاچیلارینا چاتدیرماق اوچون شریک و اورتاق اولدوق.

اوزون بیر گئجه دی چیلله آخشامی

 قارداشلار ییغیشین کورسونو قوراق

یاندیراق تندیری قیزدیراق دامی    

 کئچمیشلر سایاقی دوراق اوتوراق

***

دئمه یک بیزه نه یوخسول اؤتوشر  

 قورویاق دبلری قدیم کی سایاق

عادتلر دگیشسه ارزش دن دوشر  

 ندن اؤزوموزدن تزه دب قویاق

***

دور گئدک آتالار یاشایان کنده   

اوچ تونقال قالیاق ییغیشاق اوردا

او گؤزل دبلری ائلیه ک زنده   

 ائله آرخالاناق چتین ده زور دا

***

شنلیک سسی گلسین بیزیم ائللردن 

 پایلایاق شادلیغی داغیداق غمی

ناغیللار دئییلسین قارا دئولردن  

آخماسین کیمسه نین گؤزونون نمی  

سویوق و سازاقلی چیلله گونونده، تندیردامینا سیغینان و چیلله گئجه سینی گؤزله ین یوردداشلاریمیز، تندیرین ایستی سینی ظاهرده حس ائتسه لرده آما بو، اونلارین کؤنوللرینین آلوولو محبتینین حرارتی دیر.

محبت بؤيوكدور ازلدن بري

حيات عاشيقي دير عشقي بيلن لر

آنار حسرت ايله كئچن گونلري

سئويب ياشايانلار  سئويب اوءلنلر

 

محبت دئديگين طبيعت ده دير

طبيعت اوءزوده  محبت ده دير.

محبت دیر دونیانی گؤزللشدیرن و حیاتا معنا باغیشلایان. محبت دیر انسانلاری بیر یئره توپلایان و.........محبتدیر چیلله گئجه سینین فلسفه سی.

کورسو باشیندا

چيلله گئجه لرينده آغ ساققاللار و آغ بیرچکلریمیز اؤز اوشاقلارينا، نوه لرينه، نتيجه لرينه، نتيجه لي و عبرتلي سؤزلردن و ناغيللاردان دانيشارلار. بو ناغيللاري دانيشماقلا قيشين اوزون گئجه لرينين عؤمرون قيسالديب و اؤز بالالارينا اؤز تجربه لرين آشيلايارلار.

تاریخی روایتلری ده گله جک نسلیمیزه چاتدیرماق ایسته ین بؤیوکلریمیز، قوشچونون بؤیوک قهرمانی و یوردوموزون اونودولمایان سردارینی، چیلله گئجه سینده خاطرلادیلار. کاظم خان آرتیق اونودولماز و بو ائلین یادداشیندان سیلینمزدیر.

بؤیوکلریمیزین صحبتيندن قيدالانان بالالار، بير تجربه لي انسان كيمي دوشونر و گله جك گونلرينه برنامه تؤكر و اؤز مادي و معنوي وارليقلارين قوروماغا چاليشارلار.

(حیدربابا شعرینی اوخویان بالاجا قیز)

عشق اولسون اؤز وارليغين قورويان ائليميزه و بو ائلده بوي آتان گول بالالاريميزا.

کؤنوللری فتح ائدن "چنگیز"/احمد اسدی

 

 

 

آشیقلارین دونیاسی چوخ بؤیوک و گئنیش بیر دونیا اولاراق، بؤیوک انسانلاری طلب ائدیر. بو گئنیش دونیادا کئچمیشلردن بری چوخ بؤیوک و عارف انسانلار آشیق آدی ایله گلیب شعرلر سؤیله ییب، داستانلار و هاوالار یارادیب، اؤزلریندن بیزه نشانلار قویاراق فانی دونیانی ترک ائدیبلر. بو آشیقلاردان، دده قوربانی، آبدال مسکین، توفارقانلی عباس، خسته قاسم، دوللو مصطفی، دده علعسگر و چوخلو عارف آشیقلارین آدلارینی افتخارلا چکمک اولار. بو آدلارین چکدیگیمیز آشیقلار هر بیریسی اؤز یئرینده بیر عارف و داهی انسان اولاراق، آشیقلیقدا چوخ بؤیوک رول اوینایاراق، آشیق ادبیاتینین شعرینده، داستانلاریندا و هاوالاریندا ائتگی بوراخیبلار.

بو آرادا بیر مسئله نی اونوتمامالی ییق. اودا بو، اوزون کئچمیشلردن سوزولوب گلن آشیقلارین آدلاری و سانلاری نیه محدود اولوب و چوخلارینین آدلاری گلیب گونوموزه قدر چاتماییب و تاریخ صحیفه لرینده سیلینمک زوروندا اولوب و یالنیز بیر سیراسینین آدینی بوگون بیلیریک؟ بو سؤالین جوابی، اوسته خاطرلاتدیغیمیز کیمی چوخ آیدین و بللی دیر، او دا بو آشیقلارین اؤز چاغلاریندا و ساحه لرینده آشیقلیقدا بوراخدیغی ایزلر اولوبدور.

بو مقدمه ایله، بوگونوموزه کئچیریک. آشیقلیغیمیز یئنی عصرده بیر آز ضعیفله سه ایدی ده، بو صنعت ائله اوستاد آشیقلار یئتیردی کی، بو صنعته یئنی جان و روح باغیشلادیلار. آشیق صنعتینی افسانه وی تولو قوشونا اوخشادیرساق، بو انسانلارین ایشلری و چالیشیقلاری بو صنعتی حیاتینین ضعیف بلکه ده سون چاغلارینا چاتارکن یئنیدن سیلکه له ییب، آذربایجان سمالارینا قالدیریب و بایراغینی یئنی نسیلین ایچینده اسدیره رک، قالارغی ائتدی.

بو آشیقلاردان بیری و منجه ده ان اؤنملیسی، آشیق چنگیز مهدی پور اولوب. آشیق چنگیز  اؤزوندن گؤستردیگی بؤیوک اوستالیقلا و اوستون تکنیک لری ایله بؤیوک اوغورلار قازانیب. او کؤنلونده اینجه، ائپیک و دویغولو آشیق هاوالاری ایله اؤلکه لری و کؤنوللری فتح ائده رک دونیانین صنعت میدانلاریندا اؤزونه مخصوص یئر آییردی. اونون شهرتی نه تکجه آذربایجان و ایرانا، بلکه بوتون دونیایا گئدیب چاتدی. ائله بونا گؤره ده آشیق چنگیز چوخلو اؤلکه لرین دعوتی اوزره اورا قوناق گئدیب، آتا-بابا صنعتیمیز اولان آشیق صنعتینی آمریکادان آوروپایا، آوروپادان ژاپونیایا قدر تانیتدیردی. اونون خارجی سفرلرینین نتیجه سی سازیمیز و سؤزوموزون دونیانین کولتورل دایره لرینده تانینماسی اولوب . بو دا هر کسین الیندن گلمه ین بیر ایشدیر.

اوستاد چنگیز مهدی پور 1340-جی ایلده، کلیبرین شیخ حسنلی کندینده دونیایا گؤز آچدی. بیلدیگیمیز کیمی کلیبر، قاراداغ ماحالیندا یئرلشیر و قاراداغ دا کئچمیشلردن بری ساز-سؤز و آشیق صنعتینین بئشیکلریندن بیری اولوبدور. بونا گؤره تصادفی دگیل کی، چنگیز ده بئله بیر ماحالدا بؤیویوب بویا-باشا چاتارکن، آشیق صنعتینه ماراقسیز اولمایا. او اوشاقلیق ایللرینده، عمیسی آشیق عین الله ین ساز-سؤز بولاغیندان فایدالانیر و  آشیق صنعتینه اولان سئوگینین ایلک نشانه لری ائله او چاغلاردان باشلاییر. چنگیز مهدی پور 1356-جی ایلده تهرانا کؤچرکن، اوستاد حسین اسدی نین حضورونا گئدیب، اوستاد حسین اسدی نین سئحیرلی و اعجازلی بارماقلاریندان سوزولن هاوالاردان بهره لنیر. او سونرالار، موسیقی نی علمی صورتده اؤیرنمک ایسته ییر و ائله بونا گؤره ده 1368-جی ایلده تبریزده اوستاد یحیی اسماعیل زاده نین موسیقی اوزره تئوری کلاسلارینا گئدیب، موسیقی علمینی اؤیرنمگه باشلاییر و اؤز بیلگی لرینی داها دا تکمیل لشدیریر. علمی و کلاسیک ساوادینی  آتا-بابالاردان قالمیش آشیق موسیقیسی ایله بیرلشدیریب، بو موسیقییه یئنی جان وئریر. ائله بو سببدندیر، اوستاد چنگیز مهدی پورون ایفالارینا قولاق آسارکن، طبیعتی و اونون گؤزللیکلرینی دوشونمه مک امکانسیزدیر. او کوراوغلویا عاید اولان هاوالاری چالاندا، سانکی کوراوغلو معرکه قوروب و دوشمنی مبارزه یه دعوت ائدیر و یا اووشاری هاواسینی ایفا ائدنده  بیر طرفدن شاد و بیر طرفدن حماسی اولان بو هاوادا بیر آغیر ائلین ظفر گونونو خاطرلادیر و ذهنلرده جانلاندیریر.

اونون هر چالدیغی و ایفا ائتدیگی هاوا آشیقلیق اوسلوبلارینا باغلی اولارکن، دگیشیکلیکلر ایله اوزلشیر و معاصرلشرکن یئنی نسیله اتحاف اولونور. بو دا آشیق هاوالاریمیزی یئنی نسیلین آراسیندا سئودیریر.

سولو و تک ساز ایفاچلیغیمیزین ان گوجلو نماینده سی اولان اوستاد چنگیز مهدی پور، هم ده بیر یارادیجی آشیق اولوب. او گؤزل ساز ایفاچیلیغیندان علاوه، هم ده بیر نئچه هاوا بسته له ییب و موسیقی خزینه میزه آرتیریبدیر.

آشیق چنگیز، چوخلو ایران و ایراندان ائشیکده اولان فئستیواللارا قاتیلیب و چوخلو مقاملار الده ائدیبدیر. بو مقاملاری و نه اوچون کسب ائتدیکلرینی و دونیا سویه سینده آشیق صنعتی حاقیندا نه لر ائتدیگینی بورادا گتیررسک بلکه ده بیر آیری مقاله یازمالی اولاجاغیق. ائله بونا گؤره ده بو یازیمیزی قیسالداراق، اونون سون واختلار الده ائتدیگی بیر اوغورو خاطرلاداراق، بو یازینی باشا وئریریک.

آشیق چنگیز مهدی پور، سون واختلار بیر دگرلی عنوان قازاناراق، توتدوغو یولدا بیر اؤنملی اوغور الده ائدیب و اؤز جدیتینین و بو صنعتده الده ائتدیگی باشاریلاری داها دا تکمیل لشدیردی.

آشیق چنگیز، ایران صنعتکارلارینین دگرلندیرمه شوراسیندا( شورای ارزشیابی هنرمندان)، بیرینجی هنری درجه سینی قازانماغا لاییق گؤروندو. بو شورا ایرانین کولتور باخانلیغینا(وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) باغلی بیر قورومدور و اورانین وئردیگی بو درجه موسیقی اوزره دوکتورا مدرکی ایله برابر و معادلدیر. اوستاد چنگیز مهدی پورا الده ائتدیگی بو اوغور مناسبتی ایله تبریک ائدیب بو مقدس آشیق صنعتیمیزی یاشاتماغینا گؤره غروروموزو بیلدیریریک. آشیق چنگیزین بؤیوک و دده آشیقلاریمیز اولان علعسگر، خسته قاسم، توفارقانلی عباس کیمی آدی تاریخلرده قالماغینا دا اینانیریق و اینامیمیز وار. بو مقامی آشیق چنگیز تکجه اؤز آدینا یوخ، بلکه یوز ایللر و مین ایللردن داغلارین قارلاری کیمی سوزولوب گلن و بیر بؤیوک چای تشکیل ائدن مینلرجه ساز و سؤز اوستادینین امکلری ساییلان آشیق صنعتی آدینا آلیبدیر و آشیقلیغیمیزین گوجونو بیر داها ثبوتا یئتیریبدیر. یازیمین سونونو اوستاد بهرام اسدی­نین شعری ایله بیتیررکن، اوستاد چنگیز مهدی پورا جان ساغلیغی و باشاریلار آرزی ائدیریک و اونون گله جکده الده ائده جگی اوغورلاری صبرسیزلیکله گؤزله ییریک،انشاء الله.

********

سازیم منیم

بهرام اسدی

دانیشانلار بیر-بیر سوسور دانیشدیقجا سازیم منی

مجلس اهلی قیشدان چیخیر چون دانیشیر یازیم منیم

توخوناندا مضراب تئله روحوم گئدیر، اسکی ائله

دورنالاریم قاتارلانیر، قاققیلداییر قازیم منیم

***

بو ساز بیر عالی جنابین، عزیز وجودون سازی دیر

کیمسه نی مأیوس ائیله مز، قلبه اومودون سازی دیر

اوزانلاردان بیزه قالان دده م قورقودون سازی دیر

ایلاملاردا شکیللی دیر، اورخونلاردا یازیم منیم

***

خسته قاسیمدا دیللنیب، غربتی سین چالیب غریب

یانیق کرمی ده کرم آیریلیقلاری سؤیله ییب

آلی- علعسگردن گلیب، عدالته اولوب نصیب

چنگیزین بارماقلاریندا اوزه چیخیر نازیم منیم

***

دونیالارا اون وئریریم، سرحدلری آشیر سسیم

سسیم بیر ایلاهی سس دیر بو سس منیم مقدسیم

دالغالانیر بایراغیمدا اسیر بو سس اسیم-اسیم

واریم بودور اوتانمارام، چوخوم منیم آزیم منیم.

 

روزنامه آرازآذربایجان/ مورخه 1/4/1392

آذربايجان آشيق مكتبلريندن"تيكان تپه" آشيق مكتبي/ احمد اسدي

آذربايجان آشيق مكتبلريندن

"تيكان تپه" آشيق مكتبي

یازان: احمد اسدي

 

تيكان تپه شهرينه مخصوص آشيق دسته سي و من....

 

گؤزل آذربايجانيميزين ان قديم و ان اصيل مدني ارثي اولان، آشيق ادبياتي و آشيق موسيقي سي تاريخلردن سوزولوب گلن بير وارليق اولاراق، بوگونده ياشاماقدادير. آشيقليق گلنگي اسكي لردن بري، شامان زامانلاريندان اسلام دؤورونه و اسلام دؤوروندن بوگونه قدر اؤزونو چئشيدلي آدلار و چئشيدلي اؤزلليكلرله ساخلاييب، قورويوبدور.

اسكي چاغلاردا آشيقليغيميز يوردوموز بويوندا بير اولسادا، زامان كئچديكجه، چئشيدلي بؤلگه لرده اؤزونه مخصوص لمس تاپيب و اؤزونه مخصوص اؤزلليكلره صاحب چيخيب و بير-بيرلري ايله فرقلنرك، آشيق مكتبلريميز يارانيب.

بيز بوگون آشيق مكتبلريميزده فرقلي هاوالارا نظر سالاندا، اونلارين روحلارينين بير اولدوغونو گؤروروك. حتي چوخلو هاوالاريميزدا عيني دير، يالنيز چالماقدا و اوخوماقدا فرقلنرك، بعضي ريتميك اولور، بعضيلرينده ريتيم سينير، بعضي لرده ده اوخونان سؤزلر اوزاديلير و ... .

ايندي ليكده نئچه بؤيوك آشيق مكتبيميز وار، اونلاردان اورمو آشيق مكتبي، قره داغ، هئشتري، شيروان،بورچالي، زنجان، همدان، قوم-ساوا، گؤيچه، قوبا-قوسارين و ... آديني چكمك اولار. بونلار ايله ياناشي كيچيك آشيق مكتبلرده وار. آما او قدرده آنا آشيق مكتبدن فرق ائتمه­ييرلر و سئچيلمه ييرلر.

كئچنلرده، خريطه ني اؤنومه قوياراق، مختلف مكتبلرين يئرلشديگي شهرلره نظر سالديم. اورمودان توتدو قره داغا، زنجانا و .... . چئشيدلي شهرلرين آشيقلاري ايله چوخلو مجلسلرده بير يئرده اولدوغوما گؤره، آزدان-چوخدان آشيق مكتبلرينين اؤزلليكلري و هانسي شهرلرده اولدوغونو بيليرديم. بو آرادا تيكان تپه(تكاب) ماحالي دقتيمي اؤزونه چكدي. اورادان نه آشيق تانييرديم و نه ده هاوالاريندان خبريم وار ايدي. بونا گؤره ده بو ماحالين هانسي مكتبده اولدوغو منيم ماراغيمي اؤزونه جلب ائتدي و بو حاقدا آرتيق بيلگي الده ائتمك اوچون، آراشديرماغا باشلاديم. اورمو، تبريز و نئچه شهرين آشيقلارينين اورالاردا هانسي هاوالار چالينديغيني و هانسي مكتبده اولدوقلاريني سوردوغومدا، كيمسه بير بيلگي منه وئره بيلمه دي. بونا گؤره ده بو ماحالدا اولان آشيقلار و آشيقيليق منيم ماراغيمي داهادا چوخ اؤزونه چكدي. اورا گئديب، آشيقلاري ايله گؤروشمگه قرار وئرديم.

بيرگون تيكان تپه شهرينه گئديب، سورا-سورا بير آشيغين آدرسيني تاپديم. آشيغين، آدي آشيق منوچهر ولي پور ايدي. 1353-جي ايلده ائله تيكان تپه نين اؤزونده دوغولوب و اهل حق توركلريندندير(آشيق منوچهرين آتا-بابالاري نئچه يوزايلدن بري آشيق اولوبلار). آشيغيميز ايله گؤروشدوم و بو گؤروشده چوخ اؤنملي اولان مسئله لر اوزه چيخدي. بو مسئله دن يالنيز ايكي سينه باخساق، تيكان تپه نين نه قدر آشيقليق باخيمندان اؤنملي اولدوغونو بيله جه ييك؛

 1- اورادا اولان آشيقليق، ساز، كمانچا، قاوال و بالابانلدان عبارتدير. بودا هئچ يئرده تايي گؤرونمه ين بير آشيق دسته سي دير.

2-او ماحالين اؤزونه مخصوص بير نئچه هاواسي واردي.

ائله بو ايكي عامله نظر سالساق، بو شهرده يئني آشيق مكتبينين اوزه چيخماغينا گرك ايناناق. نيه كي، هم هاوالاردا بير آز فرق وار، همده آشيق اوچلوگو يئرينه، آشيق دؤردلوگو وار. هله بونداندا علاوه، بير يئني تاپينتيدا ائله او آشيغين يانيندا اولدو. آشيغين يانينداكي كمانچا چالانين، كمانچاسي گؤردوگوموز و ائشيتديگيميز كامانچالاردان فرقلي دير و من اينديه دك، بئله كمانچا گؤرمه ميشديم. كامانچانين هم اوزو و همده آرخاسي دري ايله اؤرتولودور و هئچ بير يئرده و ملتده بو كامانچايا تاي بير چالغي آلتي گؤرونمه ييب.

بير نئچه ساعات آشيغيميز ايله بير يئرده اولدوم و بير تعداد اورانين هاوالارينداندا منيم ايستگيم ايله آشيق چالدي و منده ضبط ائتديم. اوندان سونرا، تيكان تپه مكتبي اوسته، دانيشيقلار آپارديق و بو شهرده نئچه آشيق اولدوغونو سوردوم و سواليمين جوابيندا چوخ كدرلنديريجي جواب ائشيتديم؛"بو ماحالدا تكجه منم. آشيقلارين هاميسي وفات ائديبلر".

بو سؤزدن سونرا، چوخ اوزوله رك، نيه گنجلر بس بو صنعته گلمه ييرلر دئيه، سوردوم، جوابدا نئت و آشكار ايدي. بو صنعت حمايت اولونمور. آرتيق بورادا محروم بير منطقه دير، ايلده يوزلر بلكه ده مين­لر نفر (چوخو جوانلار) بورادان آيري شهرلره، اؤزلليكله تهرانا كؤچورلر.

بو سؤزو دوشوندوگوموزده و تيكان تپه نين بوگونكو دورومونا باخديغيميزدا آشيغين سؤزونو هئچ ده يانليش اولمايان بير مسئله گؤره جه ييك.

 آشيق محروم دئدي. يئري گلميشكن بير مثال گتيريم؛ صائين قالا ايله تيكان تپه آراسي 90 كيلومترليك بير يولدور. بو 90 كيلومترليك يولدا، بير دنه ده اؤرنك اوچون بنزين پومپو يوخدور. هله اونداندا علاوه يوللاردا دئيه سن، قاجار و بيرينجي پهلوي دؤوروندن قالما يوللارا اوخشايير. دوشونون، بير نفر كندلي ايسته يير، ماشينينا، تراكتورونا و يا هر نه ياناجاق لازم اولان وسيله سينه، ياناجاق دولدورا و فاصله سيده شهردن 45 كيلومتر اولا، گرك 45 كيلومترليك مسافه ني شهره گئده و 45 كيلومترده قاييدا. بو اولدو 90 كيلومتر، دولدوردوغو ياناجاغين ياريسي قورتولدو. اورانين محروميتينه گؤره، اونلارلا مثال چكمك اولار. ائله بونا گؤره ده ايلده نئچه مين نفر يئرلي اهالي اورادان كؤچرك، آيري يئرلره گئدير و اونون عوضينده ايرانين غربي اوستانلاريندان بورا دولورلار..نيه كي اورميه يه گئدن يول نه قدرده خراب اولسا، عوضينده او بيري استانلارا باغلانان يوللار، گئديش-گليشه ياخشي ديرلار.

هر حالدا ايندي دوروم بئله دير، ايسته سكده ايسته مه سكده، بيزيم بوينوموزا دوشن اؤز كولتوروموزو و ادبياتيميزي قورويوب ساخلاماقدير و آشيق منوچهر كيمي قوچ ايگيدلري ياددان چيخارتماماقدير. نيه كي بيزيم كولتوروموزو اورالاردا ياشادير. ائله بو سؤزله آشيغيميزدان آيريلديم. آما تيكان تپه فكري مني بوروموشدو. بيرجه لحظه ده بئينيمدن ائشيگه چيخماييردي. آشيغين اوخودوغو، گؤزل تيكان تپه هاوالاري، تيكان تپه گؤزللمه سي، تيكان تپه شكسته سي،جمشيدي، همداني، عثمانلي و ... هله ده ذهنيمده دير و بو مكتبين نئجه آذربايجان بويوجا تانيتديريلماسينا هله ده دوشونورم. دوزدور ايندي آشيق منوچهر او ماحالين سونونجو و تكجه آشيغي دير آما تيكان تپه آشيقليغي هله ده ياشايير  و هله ده بو مكتب ديري دير ، بونا گؤره ده گرك گله­ جگه اومودلو اولاق.

آشیق ادبیاتیندا تارتیشمالی شعرلر

آشیق ادبیاتیندا تارتیشمالی شعرلر

یازان: احمد اسدی

اشاره: بیلدیگینیز کیمی، کئچن پوستومدا، دوللو مصطفی ایله ایلگیلی بیر یازی یئرلشدیرمیشدیم. بیر تعداد شعرلریندنده مقاله نین ایچینده گتیرمیشدیم. آما ائلیمزین دگرلی و اوستاد آشیقلاریندان اولان، آشیق سلجوق شهبازی تهران شهریندن بو یازیما باخیشینی بیلدیره­رک، منه سؤیله دی دوللو مصطفانین بیر شعری قوربانی ایله اوست-اوسته دوشور. بودا احتمالی وار یانلیش اولا. مندن ایسه دوللو مصطفی آدلی یازیما بو مسئله نی آرتیرماغیمی ایسته دیلر.

 منده اؤنجه­ دن دوللو مصطفانین بو شعرینه اوخشار شعرلری ائشیدیب گؤرموشدوم. ائله بونا گؤره ده بو موضوعدا بیر قیسا مقاله حاضرلادیم. بو مقاله نی سیز عزیز اوخوجولارا سونورام. اومودوم وار سیزین اوچون فایدالی اولا.

آشیق ادبیاتی عصرلر بویوجا مکتوب بیر ادبیات اولمادیغینا گؤره چوخلو دگیشیکلیکلره معروض قالیبدیر. بو دگیشیکلیک هم اوستاد آشیقلاریمیزین شعرلرینده، هم ده آشیق داستانلاریمیزدا اولوب. چوخلاری بو مسئله ­نی مثبت قارشیلاماسالار بئله، ایلک باخیشدا بو ایش یازیلی ادبیاتیمیزین اولمادیغینا گؤره طبیعی نظره گلیر.

ایندیلیکده آشیق داستانلاریمیز، مختلف شهرلرده مختلف روایتلر ایله نقل اولونور. هر بؤلگه­ نین آشیقلاری دا اؤز مکتبلرینین داستان واریانتینی او بیری مکتبلره گؤره ان دوغرو واریانت بیلیرلر. مختلف آشیقلار ایله صحبتلشدیغیمیزده و داستانلار حاقدا دانیشمالاریمیزدا، بئله بیر سؤزلر ایله چوخ قارشیلاشیریق؛ ((بو داستانی گئتسن سوروشسان، فلان یئرده بئله دئمزلر، آما بیل دوزو ائله من دئیه ­ندیر.)) ((فلان شهرین آشیقلاری بونون بوراسینی ایرادلی اوخویاراق، بئله دئییرلر)) (( دقت ائله فلان آشیق بونو ایرادلی اوخویور، گؤزله یانلیش یازمایاسان)).

بلی بو سؤزلر مختلف شهرلردن اولان آشیقلارین او بیری شهرلرده و یا کندلرده اولان آشیقلارا گؤره باخیشلاریدیر.

ایندیلیکده((هر شهر و هر مکتب اؤزونو دوز و او بیریلری یانلیش بیلیر)). بو جمله­ نین ایلک بؤلومو دوز اولسا دا، ایکینجی بؤلومو هئچ ده دوز اولمایان بیر مسئله ­دیر. نیه ­کی یوخاریدا دئدیگیم کیمی، بو ادبیات یازیلی ادبیات اولمادیغینا گؤره بئله دگیشیکلیکلر ایله اوزلشیب. اولا بیلر بیر مکتبین کئچمیشده اولان آشیقلاری فرقلی اؤیره ­نیبلر و یا بیر سؤز  یادلاریندان چیخماغینا گؤره اؤزلریندن آیری سؤزلر قوشوب، داستانی دوام ائتدیریبلر. حتی بیر آشیق داستانیمیزدا، او داستانین سؤزلری یادلاردان چیخدیغینا گؤره، نئچه آشیق داستانلاریمیزدان بورج آلینان سؤزلر ده اولوب.

آشیق داستانلاریمیزدان کئچسه­ک، آشیق شعرلرینه چاتیریق. کئچمیشدن سوزوب گلن، اوستاد آشیقلارین شعرلری ده بئله وضعیتده اولوبلار. بیر اوستاد آشیغین شعری نئچه ماحالین آشیقلارینین دیلینده نسیلدن نسیله گزیب دولانیب. بعضی مصراعلاری و قافیه ­لری دگیشیکلیکلر ایله او بیری ماحاللاردان فرقلنیب. اولا بیلر یئنه ده بیر آشیغین بیر مصراع بیر شعردن یادیندان چیخماغینا گؤره اؤزوندن یئنی مصراع قوشوب و یا اؤزو بیلمه ­یه-بیلمه ­یه آیری شاعرلرین و آشیقلارین شعرلرینی اؤز یادداشیندا اولان شعر ایله قاریشدیریب. همان دئدیگیمیز آشیغین شاگردلری ده ائله اوستادلارینین دئدیگین اصل توتوب، آیریلارینین دئدیکلرینی یانلیش بیلیبلر. بو آرادا اوستاد آشیقلاریمیزین چوخلو شعرلری ده بیر-بیرلری ایله اوست-اوسته دوشه­رک، ایشی داها دا دوگونلندیریب.  ایندیلیکده، چوخلو اسکی آشیقلار ایله شاعرلریمیزین شعرلری بعضی واختلار مصراعلاری و یا بئیتلری بیر-بیرلری ایله حتی عینی اولورلار. بو بئیتلر و مصراعلارین اصلیتینی هله ­لیک دئیه بیلمه ­ریک هانسی شاعر یازیب. یوخاریدا قئید ائتدیگیمیز کیمی هر محیط اؤزونه مخصوص ادبیاتی ایله بو شعرلری ییغیب ساخلاییب. ائله بونا گؤره ­ده گله­ جکده بیر یازیلی قایناق آچیقلانمایینجا، دئیه بیلمه­ یه­ جگیک بو شعر بو آشیغیندیر و یا بو شعر بو شاعریندیر. یالنیز بیر یازیلی قایناغی تاپدیغیمیزدان سونرا بئله بیر ادعایا مالک اولا بیله­ جگیک. ایندیلیکده حتي آشيق مكتبيميزده اولان اورمولو قاسم كيمي شاعرين سؤزلريني یانلیشجاسینا خسته قاسم آدينا اوخويان آشيقلارين سايي هئچ ده آز دگيل. بونونلا ياناشي قوربانی، خسته قاسم، آشیق آلی، دوللو مصطفی و تیلیم خان کیمی سؤز اوستادلارینین شعرلری بعضی حاللاردا دا بیر-بیرلری ایله اوست-اوسته دوشور. بونلاردان تیلیم خان ایله دوللو مصطفانی نظره آلساق گؤره­جگیک دوللو مصطفی ایله تیلیم خانین شعرلری نئچه شعرده بیر-بیرلری ایله اوست-اوسته دوشوب. ها بئله تیلیم خان ایله قوربانی­نین و ... .

یوخاریدا دئدیگیم سؤزلرین ثبوتونا نئچه شعر گتیرمیشم. بو شعرلر مختلف اوستاد آشیقلاردان اولماسینا باخمایاراق، بعضی مصراعلاری و قافیه­لری بیر-بیرلرینه چوخ یاخیندیر. آما شعرلرین بوتونلوگونه و معنا جهتینه باخدیغیمیزدا گؤره­جگیک، فرقلی دیلر. اولا بیلر بو شعر ايله بو قافیه-ردیفلر قوربانیدن باشلاییب، اوندان سونراکی شاعرلر ده اونون یولونو دوام ائتدیریبلر. اولا بیلر ده هانسی سا آشیغین شعریدیر. آیری محیط ایله مکتبه گئده ­رک، یاددان چیخما و شعرلرین قاریشماسینا گؤره و یا او اصلی شاعرین آیری یئرلرده تانینماماسینا گؤره، شعری دئیه ­ن شاعرین آدی زمان کئچدیکجه یادداشلاردان سیلینه­ رک، آیری شاعرین آدینا مصادره اولوب. هر حالدا چوخلو قافیه-ردیفی عینی اولان شعرلریمیزه تای بو شعرلرده آشیق ادبیاتیمیزین بیر قولودورلار. بیزده هئچ بیریندن گؤز یوما بیلمریک. آشاغیدا گلن شعرلرین هامیسی گؤزل و معنالی شعرلردیلر آما بير آزجا دقت یئتیریرسک دوللو مصطفی دئیه­ن شعرین، معنا باخیمیندان داها گوجلو و عرفانی جهتدن داها اوستون اولدوغو گؤزه چارپیر. سیزی بو شعرلری اوخوماغا دعوت ائدیرم.

یئتیشدیم( آشیق دردلی)

بير زمان اگلنديم سلب پرده ­ده

كرمه اوغراديم كانا يئتيشديم

بير زمان مكث ائتديم رحم مادرده

وجود حاصل ائتديم جانا يئتيشديم

***

اربا آناسيندان اولوندوم ترتيب

اوستاديم خدادير ائيله­دي تركيب

من آنا قول اولدوم اول منه حبيب

ماء ايديم شكل انسانا يئتيشديم

***

حاق معماريم اولدو قورولدو بینام

ال آياق بارماقلار ياپيلدي تمام

دوققوز آي دوققوز گون اولونسا ختام

واختي ائريشدي بو جهانا يئتيشديم

***

دردلي حاقدان نطق گلدي ديليمه

طريقتدن بير يول كئچدي اليمه

شريعتدن سو باغلاندي گولومه

قطره ايديم بير عمانا يئتيشديم

 

 

يئتيشديم(قوربانی-دیوانیندان)

لامكان شهريندن گلديم جانا من

جانلار اهلي بير جانانا يئتيشديم

الدن اله قابدان قابا سوزولدوم

قطره ايديم بير عمانا يئتيشديم

***

بير گؤزلين الگيندن النديم

بلي دئديم بلاسينا بلنديم

يئري گؤيو ياراداندان ديلنديم

گؤهر آختاريرديم كانا يئتيشديم

***

قورباني دئر: گؤز گؤزله­ديم، گؤز آلديم

سماخ اولدوم، عاقلمنددن سؤز آلديم

دوز ترپنديم، معروفومو تئز آلديم

ادب گؤتدوم يول اركانا يئتيشديم

 

يئتيشديم(قوربانی)

(آشیق سلجوق شهبازی نین دئدیگینه گؤره)

لامكان شهريندن گلديم جهانا

جانلار اهلي بير جانانا يئتيشديم

الدن اله قابدان قابا سوزولدوم

قطره ايديم بير عمانا يئتيشديم

***

حاق کمری باغلایاندان بئلیمه

حقیقتدن سو باغلانیب گؤلومه

معرفتدن بیر ایز دوشوب الیمه

ادب بیلیب یول ارکانه یئتیشدیم

***

 قوربانی یم گؤز گزدیردیم گؤز آلدیم

قوللوق ائدیب من اوستاددان سؤز آلدیم

دوز ترپنیب مطلبیمی دوز  آلدیم

آخیر گلیب بو مکانه یئتیشدیم.

 

 

يئتيشديم(آشیق آلی)

مين جور و جفايلا ياريما چاتديم

عؤمرومه نقش اولان سانا يئتيشديم

اقباليمي خواب ائويندن اوياتديم

وصل يارلا بير زمانا يئتيشديم

***

ايلقارينا صادق ياريما احسن

ياراشير شأنينده يوز داستان دئسن

هجران آنلاري ايدي عؤموردن كسن

وصل يارلا من آمانا يئتيشديم

***

سرو قدّي گول جمالي تماشا

شهلا گؤز ياراشير او هلال قاشا

تكرارسيز خلق اولوب آياقدان باشا

كماللي كامله جانا يئتيشديم

***

بستيدي آلي نين حيات نؤوراغي

بياض سينه سيدي جنتين باغي

آچيلدي اوزومه وصال اوتاغي

سانكي تخت سليمانا يئتيشديم.

 

یئتیشدیم(دوللو مصطفی)

اورمو دیاریندان من دوشدوم یولا

گزه-گزه بو مکانا یئتیشدیم

فیض آلدیم اوستاددان آلدیم پاییمی

گوهر آختاریردیم کانا یئتیشدیم

***

اویاندیم غفلتدن واردیم عرفانا

آلدیم مطلبیمی اولدوم مستانا

صدق ایله سیغیندیم قادر سبحانا

هدهد اولدوم سلیمانا یئتیشدیم

***

صدف اولدوم دریالاری دولاندیم

ایوب کیمین هر بیر درده دایاندیم

موسی کیمین طور داغیندا ایناندیم

قطره ایدیم بیر عمانا یئتیشدیم

***

حقیقتدن بیر یول دوشدو الیمه

معرفتدن سو باغلاندی گؤلومه

مصطفایام یالان گلمز دیلیمه

ادب آلديم یول- ارکانا یئتیشدیم

دوللو مصطفي

دوللو مصطفي

(شوريده ­اي از ديار اورميه)

 احمد اسدي

شاعر، آشیق و عارف صوفی مسلک، مصطفی رسول اوغلو معروف به دوللو مصطفی به سال 1170 هجری شمسی در روستای اسلام آباد(شیطان آواي سابق) محال دول اورمیه در خانواده­ای کشاورز دیده به جهان گشود. دوران خردسالی و نوجوانی را در آغوش طبیعت زیبای این منطقه سپری نمود و مانند بسیاری از عارفان در نوجوانی و جوانی به کار چوپانی مشغول شد. روایتهای افسانه­ گونه ­ای از چگونگی شاعر شدنش در زبان مردم غرب آذربایجان روايت مي­شود که همه این روایتها مبتنی بر الهام شدن شاعری در یک شب و یا در خواب بر این عارف بزرگوار می­باشد. علاوه بر این محلی که دوللو مصطفی در آن خواب دیده و شاعری بر وی الهام گشته، امروزه نیز بنام مصطفی داشی معروف است. (معنی: سنگ مصطفی, این مکان بنا به گفته­ ي شاهدان، سنگی توخالی است که دوللو مصطفی شبی را در یکی از زمستانهای سرد در آن گذرانیده و بعد از بیرون آمدن از آن سنگ بوده که شاعری بر وی الهام شده است.) اشعار دوللو مصطفی علیرغم اینکه تا 10 سال پیش به صورت مکتوب و در مجموعه­ ای گردآوری نشده بود، ولی در بین هنردوستان و ارادتمندان مکتب آشیقی اورمیه به نحو احسن حفظ و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. به طوری که علاوه بر اشعار چاپ شده در مجموعه ­های چند سال پیش، صدها قطعه شعر وی امروزه نیز در سینه ­ی مردمان این دیار حفظ گردیده است و این خود نشان­دهنده­ی محبوبیت او و اشعارش در بین توده ­های مردم و همچنین قدرت شعریت آن اشعار می­باشد. به طوری که امروزه آشیقی را نمی­توان یافت که اشعاری از دوللو مصطفی را حفظ نباشد و یا روستایی را در غرب آذربایجان نمی­توان یافت که مردمان ساکن در آنجا با اشعار این عارف بزرگوار غریبه باشند و نتوانند نمونه­ هایی از اشعار او را عرضه کنند. این موضوع تحقیق بیشتر در رابطه با دوللو مصطفی و اشعار او را می­ طلبد تا اشعار وی هرچه سریعتر توسط محققین و ادبای علاقه ­مند به صورت مکتوب درآید تا از گزند فراموشی و آفتهای گذر زمان در امان بماند. علاوه بر اینها می­توان به جرأت او را اولین آشیق و شاعر مکتب اورمیه نامید که آثارش امروزه در دسترس است و  می توانیم در چگونگی شاعری و آشیقی و شرح زندگانی وی به بحث بپردازیم.  وی علاوه بر شاعری، توانسته است به عنوان آشیق آهنگساز نیز خود را معرفی کند و آهنگ آغاخانی(آغاخانی هاواسی) را به مکتب آشیقی اورمیه هدیه دهد. آغاخانی از هاواهای مشهور در مکتب آشیقی می­باشد که به نوبه خود از آهنگهای دشوار در خوانندگی و نوازندگی می­باشد و این خود نشان­دهنده­ ی مرتبه ­ی استادی او در آشیقی می­باشد. دوللو مصطفی در طول حیات خویش در روستای شیطان آوا(اسلام آباد فعلی) و در قلعه­ ی دول آن روستا اقامت داشته که در یکی از شعرهایش به این موضوع می­پردازد:

عشقین سمندینی مینیب چاپاسان

سینیق کؤنوللرین ائوین یاپاسان

ایسته ­سن كي مصطفانی تاپاسان

گل شیطان آوانین دول قالاسینا ^(۱)

مصطفي در شاعری به سبک آشیقهای آذربایجان، شعر هجائی سروده و تقریباً در تمام قالبهای شعر آشیقی اشعاری به یادگار گذاشته است.( به جز چند مورد خاص). در اشعارش تخلصهای دوللو مصطفی، رسولون یئسیری، رسولون یئتیمی، مصطفی، رسول اوغلو و ... برای خود برگزیده است. اشعارش سرشار از مفاهیم عرفانی و درویش­گونه می­ باشد که می­توان نشانه­ هایی از تأثیر مکاتب عرفان مولویه، حروفیه و علوی-بکتاشیه را در آن جست. به گونه ­ای که در مضامین اشعار او، مضامینی از نسیمی، مولوی، حاجی بکتاش ولی و شاه اسماعیل و ... را می­توان یافت، که خود این مسأله نشانگر آشنایی دوللو مصطفی با مکاتب فوق و تأثیرپذیری از آنهاست.

دوللو مصطفي در طول عمر خود چندین سفر به عثمانی و محال بورچالی(بورچالی، امروزه در گرجستان قرار گرفته است. مردمان آن دیار ترک آذری و آشیقهای آنجا نیز مانند اورمیه آشیقهای تکنواز می­باشند) داشته و پاره ­ای از عمر خود را در غربت گذرانده و در آنجا ماجراهایی داشته که از آوردن جزئیات آن می­گذریم. اما در شعر زیر می­توان به دلتنگی این شاعر را برای زادگاه خود پی برد:

من غریبم سیز ده مندن اوچمایین

اوچوب، اوچوب قارلی داغی آشمایین

سئیرانگاهدی دول ماحالین گئچمه ­یین

سلامت گئده ­سیز دولا دورنالار^(۲)

از نظر دوللو مصطفی آشیق بودن کار آسانی نبوده و هر کسی هم نمی­تواند آشیق شود. بنابر اعتقاد او تا عارف نشوی نمی­توانی آشیق واقعی شوی. برای آشیق بودن باید از طریقت و شریعت سر در بیاوری و به چشمه حقیقت وصل شوی:

آشیقلیغین دؤرددو یولو

چشمه دوردان بیر خبر

طریقتدی، معرفتدی، شریعت

حقیقی واردان بیر خبر^(۳)

و در بند دیگری از اشعارش لازمه­ ی آشیق شدن را ادب و ارکان، همچنین کوشش و تلاش در راه آشیقی می­داند و می­گوید: یک آشیق حقیقی باید بر همه چیز احاطه داشته باشد:

آشیقلیق ایشینه یئری­ ین جانلار

یئری­ ینده گرک یئتسین ارکانا

ها یئري­ یه، ها یئتیشه، ها یئته

دریا تکین آخا گئده هر یانا^(۴)

دوللو مصطفی در شعر دیگری نیز به آشیق بودن خود اذعان کرده و در ضمن آن تعدادی از شهرهایی را  که به آنها سفر کرده است نام می­برد:

دوللو مصطفایام گزدیم هر یانی

استامبول، ایزمیری، حلبی، شامی

قویموشام اوستومه آشیق عنوانی

هئچ کیم منیم کیمی بی­قرار اولماز^(۵)

یا شعر زیر که در عثمانی و در دیدار با یکی از دراویش آن دیار سروده شده است که هم بیانگر راه و روش طریقت وی و هم بیانگر خروج وی از اورمی می­باشد؛ شعری که به خودی خود بیانگر این است که دوللو مصطفی از دیار خود پیش یکی از استادان بلند مرتبه­ ي آن دیار رفته و در محضر او شعر زیر را سروده است:

اورمو دیاریندان من دوشدوم یولا

گزه-گزه بو مکانا یئتیشدیم

فیض آلدیم اوستاددان آلدیم پاییمی

گوهر آختاریردیم کانا یئتیشدیم(۶)

***

اویاندیم غفلتدن واردیم عرفانا

آلدیم مطلبیمی اولدوم مستانا

صدق ایله سیغیندیم قادر سبحانا

هدهد اولدوم سلیمانا یئتیشدیم^(۷)

***

صدف اولدوم دریالاری دولاندیم

ایوب کیمین هر بیر درده دایاندیم

موسی کیمین طور داغیندا ایناندیم

قطره ایدیم بیر عمانا یئتیشدیم^(۸)

***

حقیقتدن بیر یول دوشدو الیمه

معرفتدن سو باغلاندی گؤلومه

مصطفایام یالان گلمز دیلیمه

ادب آلديم یول- ارکانا یئتیشدیم^(۹)

وی دارای دو دختر و یک پسر بوده که پسرش نیز همانند خودش آشیق بوده، اما روزی از خانه بیرون آمده و دیگر از او خبری نشده بود که این اتفاق بر زندگی دوللو مصطفی تأثیر فراوانی گذاشت. یکی از دختران او نیز به شعر و شاعری علاقه ­مند بوده و طبع شعر نیز داشته است. به طوری که آشیق فرهاد (وفات1341)، این استاد بلامنازع مکتب آشیقی به محضر دختر وی می­رفته و اشعار دوللو مصطفی را از او می­پرسیده است. این آشیق عارف و شاعر صوفی نهایت به سال 1254 در قریه شیطان آباد(اسلام آباد فعلی) رخ در نقاب خاک می­کشد و بنا به وصیت خود که در یکی از شعرهایش بدان اشاره کرده در محال  باراندوز و روستای باراندوز از توابع اورمیه جایی که مادر طبیعت هر ساله در فصل بهار گلها و شکوفه ­های بهاری را بر مزار وی بپاشد به خاک می­سپارند:

فلک ایلن اکدیک بیز ده بیر بوستان

ساغدا جولبر دوشوب سولدا بالستان

چوخ ایشلریک آخریمیز قبریستان

باراندوزدا منه بیر یئر سالیندی^(۱۰)

عشق به اهل بیت و پیامبر(ص) را در اشعار دوللو مصطفی می­توان به عینه مشاهده کرد. مصطفی در جای جای اشعارش از خداوند متعال یاد کرده و از پیامبر اسلام و همچنین مولا و سرور خویش، پدر حسن و حسین(ع)، حضرت علی(ع) در زندگی دنیوی طلب کمک و در روز محشر استمداد مغفرت می­کند و این بزرگواران را چاره ­ی درد بی­دوای خود می­داند:

رسولون یئتیمی کرم کانینا

بیر گون اولار گئدر حق دیوانینا

خجالت گئتمه ­یک مهدی یانینا

مصطفانی مصطفایا باغیشلا^(۱۱)

و یا

دوللو مصطفایام چوخدو گوناهیم

جهنم اودونا قالماییب آهیم

بیر اومودوم سنسن پشت و پناهیم

قیامت گونونده یا رسول الله^(۱۲)

ما نیز در آخر نوشته­ مان شعری از  آشيق مصطفي را که در وصف علی(ع) سروده شده است می­ آوریم و امید آن داریم که مزار آن بزرگوار از طریق نهادهای ذیربط بازسازی گردیده و مقبره­ای شايسته بر روی آن ساخته شود؛ تا باشد که این عارف بزرگوار و آشیق صوفی مسلک از مهجوریت سالهای طولانی رها گشته و همانند هم­قطاران خود مانند یونس امره، خسته قاسم و ... مزاری برای بازدیدکنندگان و مشتاقانش داشته باشد و به حق خود که همانا شناخته شدن به عنوان سمبل شهر اورمیه و آشیقهای آذربایجان می باشد، برسد.

یا علی

گئجه- گوندوز چاغیردیغیم مشکل گشا یا علی

عرش-کورسون بزه­گیسن نور خدا یا علی

پنهان دردین دواسیسان ای عالمین سروری

سنسن قاضی­ الحاجات وئرن شفا یا علی^(۱۳)

***

لقبین مولا دئییلمیش انا فتحنا سنین

چون صاحب ذوالفقارسان پنجه ­ي عنقا سنین

پیغمبرین قارداشیسان ختم انبیا سنین

جانشین پیغمبرسن بیزه مولا یا علی^(۱۴)

***

داغیتدین خیبر قالاسین گؤستردین شجاعتی

جمع مشایخلر گلر آلار سندن معرفتی(مرفتی)

مشکل ایشی بیتیررسن تانری وئریب قدرتی

هم غیورسان هم شجاعسان شیر خدا یا علی^(۱۵)

***

ای مصطفی غافل اولما چاغیرگیلن سبحانی

نجف ­الاشرفده گؤردوم شاهلار شاهی مولانی

آیه-آیه، سوره- سوره جمع ائیله ­دی قورآنی

قیامت قیام اولاندا یئتیش دادا یا علی.^(۱۶)

-------------------------------------------------

ترجمه اشعار

---

(۱)سمند عشق را سوار شوي و طي طريق كني

باعث ترميم قلبهاي شكسته شوي

و اگر بخواهي مصطفي را بيابي

در شيطان آباد به قلعه­ ي دول بيا.

(۲) اي درناها، من غريبم، از من دور نشويد

پرواز نكنيد و از كوهستانهاي پربرف عبور نكنيد

منطقه­ ي دول گردشگاه است. از آنجا رد نشويد

خداوند شما را به سلامت به دول برساند.

(۳) آشيق شدن چهار شيوه دارد

از چشمه ­ي دُر به من آگاهي بده

طريقت است و معرفت و شريعت

از هستي واقعي مرا آگاه كن.

(۴) انسانهايي كه دنبال آشيق شدنند

موقع سلوك بايد به اركان برسند

در سير و سلوكشان بايد واصل شوند

و همانند دريا به همه سو جاري شوند.

(۵)مصطفي و اهل دول هستم. همه جا را گشتم

استانبول و ازمير و حلب و شام را

نام آشيق بر خود نهاده ­ام

هيچ كس همانند من بي­قرار نيست.

(۶) از ديار اورمي راهي شدم

در حال گردش به اين سرزمين رسيدم

از استاد فيض ياب شدم و سهمم را گرفتم

دنبال گوهر بودم و معدنش را يافتم

(۷) از غفلت بيدار و وارد عرفان شدم

مطلبم را گرفتم و مست شدم

با صداقت تمام به خداوند سبحان پناهنده شدم

گويا هدهدي بودم كه به سليمان رسيدم

(۸)صدفي شدم و درياها را پيمودم

همانند ايوب به هر دردي طاقت آوردم

همانند موسي طور را باور كردم

قطره ­اي بودم كه به عمان رسيدم

(۹)راهي از طريقت مقابلم نمايان شد

چشمه ­اي از معرفت به استخرم جاري شد

من مصطفي هستم و زبانم دروغ نمي­داند

راه ادب را پيش گرفتم و به اركان رسيدم.

(۱۰)ما هم با فلك جاليزي را كاشتيم

در سمت راست آن جلبر و در سمت چپ آن بالستان است(نام دو روستا در منطقه ­ي دول)

بسيار فعاليت مي­كنيم ولي نهايتمان به قبرستان منتهي مي­شود

در باراندوز قبري برايم آماده شد.

(۱۱) طفل يتيم رسول(دوللو مصطفي) روزي به كان كرم واصل مي­ شود

و روزي به ديوان حق متصل مي­ شود

خداوندا، به خاطر اينكه پيش حضرت مهدي(عج) شرمنده نشويم

مصطفي را به خاطر حضرت مصطفي مورد آمرزش قرار بده.

(۱۲) مصطفي و اهل دول هستم. گناهان زيادي دارم

تاب آتش جهنم  ندارم

تنها اميد و پشت و پناهم تويي

در روز قيامت اي رسول خدا.

(۱۳)روز و شب تو را صدا مي­زنم اي علي كه مشكل گشايي

زينت عرش و كرسي هستي و نور خدايي

درمان دردهاي پنهاني اي سرور عالميان

هم قاضي الحاجاتي و هم شفا مي­دهي يا علي

(۱۴) لقبت مولاست و انا فتحنا از آن توست

صاحب ذوالفقاري و پنجه­ ي عنقا از آن توست

برادر پيغمبري و ختم انبيا از آن توست

جانشين پيغمبري و مولاي ما هستي يا علي.

(۱۵) قلعه­ ي خيبر را قلع و قمع كردي و شجاعتها نشان دادي

جمع مشايخ آمده و از تو كسب معرفت مي­كنند

كارهاي مشكل را به پايان مي­رساني چون خداوند اين قدرت را به تو داده است

هم غيور و هم شجاعي، شير خدا يا علي.

(۱۶) اي مصطفي، غافل نشو، خداوند سبحان را صدا بزن

شاه شاهان مولا علي را در نجف اشرف ملاقات كردم

قرآن را آيه آيه و سوره سوره جمع ­آوري كرد

وقتي روز قيامت برپا مي­شود يا علي، به داد ما برس.

 

              (بو یازیم تهرانین حوزه هنری سینین ایستکی ایله فارسجا یازیلدی)

بو لینکه ده باخا بیلرسینیز....آشاغینی تیکلایین...

http://www.arturmia.ir/Default.aspx?page=0§ion=newlistItem&mid=38811&pid=46307&ln=fa

Dollu Mustafa-həyatı.....yaradıcılığı

آشيق علي­ عليزاده­نين شعرلرينده " سازا و آشيغا حؤرمت"

اشاره: آشيق علي عليزاده 1330-جي ايلده قاراداغين قيه قشلاق كندينده آنادان اولموشدو. 1369-جي ايلدن اورمويا كؤچوب، بو شهرده آشيقليغا باشلاميشدير.

او چوخلو موسيقي فئستيواللارينا قاتيلاراق چوخلو مقاملاردا اله گتيرميشدي. آشيق علي عليزاده(قيشلاقلي) 10/5/1390 تاريخينده دونياسيني دگيشه رك، ابدي دونيايا كؤچدو. بيزيم عائله دوستوموز اولان آشيق علي، همده منيم حياتيمدا گؤردوگوم بيرينجي آشيق ايدي.

ياديمدا اولان،بير و يا ايكي اوخويوردوم، آشيق علي بيزه گلميشدي و او گوندن من آشيقلارين گئنيش دونياسينا گيرديم.رحمتليك كئچن ايل قويروق دوغان آيي­نين 10-جو گونونده وفات ائتدي.

عؤمرومده او گون منه ان آغير و پيس خاطره لي گونلردن بيري دير.ساعت 9 اولاردي، اگلشميشديم شام يئييرديم. تلفونون زنگي آچيلدي. آنام تئلفونو گؤتوردو. اوستاديم آشيق قوربانين حيات يولداشي ايدي. سلام عليكدن سونرا، بو جمله ايله ائله بيل دونيا باشيما فيرلاندي.

 هانسي آشيق علي؟ قره داغلي آشيق علي ؟

یئدیگیم تيكه بوغازيمدا قالدي، تئز آنامدان نه اولدوغونو سوردوم، اودا آشيق علي­ نين وفات ائتديگيني دئدي. تئز اوغلو آشيق غلامرضايا زنگ آچديق. گؤتورمه ­دي. او بيري اوغلونا زنگ آچديق. تبريزده ايدي. دئدي، ائله بيل دئييرلر، سكته ائديب، خسته خانادادير. دوروب حاضرلاشديم، اورمو خسته خانالارينا يوللانديم. آما او آددا بير شخصي گتيرمه ميشديلر. اؤزومه اوره ­ك وئريرديم، حتماً حالي خراب اولوب، يوخسا اونا تئزدي اؤله. هله يئني آلتميش ياشينا گيريب. بو سؤزلر ايله خسته خانادان آيريلديم.

ائوه چاتديغيمدا، اونون بير كلينيكده حياتينين دگيشمه سيني بيلديم و ائله بيل بير قازان سرين سويو باشيمدان آشاغي تؤكدولر. دا هئچ نه دانيشا بيلمه­ ييرديم. اؤز اؤزومه دئييرديم، آخي نه تئز؟ نيه؟

دئسه­ مده دئمه­ سه­ مده آشيق علي آرتيق گئتميشدي.آشيق علي منيم حياتيمدا ان چوخ سئوديگيم انسانلاردان بيري ايدي.

آشيق علي اؤلمه ميشدن اؤنجه دوغما يوردو قاراداغا و قيه قيشلاق كندينه بير هفته ليك سفره چيخميشدير و ائله بو سفردن ايكي ساعات ائوينه دؤندوكدن سونرا، اوره­ گي داياناراق، حياتا وداع ائتميشدي. ائله بيل، اؤله­ جگيني بيليرميش و ائله بونا گؤره­ده گوللو-چيچكلي قاراداغدان سون گؤروشونو و وداعيني ائتمك اوچون اورالارا يوللانميشدير. هله اؤلمه­ ميشدن اؤنجه ­ده، سازبند خليله بير صدفلي ساز سفارشي وئرميشدي و اونا دئميشدي؛ خليل منيم بو سازيمي صدفله، من اؤله­ جگم، اؤلوب گئدندن سونرا دئيه ­رلر، آشيق علي­ دن بير صدفلي سازدا قالمادي.

آما بيلديگيميز كيمي، كئچن گونلرده رحمتليك آشيق علي عليزاده­نين خاطرلا مني آدلي شعر كتابي ايشيق اوزو گؤردو. بو كتابدا رحمتليك آشيق علي­نين اوچ يوزه ياخين شعري  توپلانيب. بو شعرلري آشيق علي­ نين ياخين يولداشي شاعر ، يازيچي و آراشديرماچي  بهرام اسدي توپلاييب. آشيق علي­ نين شعرلري ايله­ قاباقجادان تانيش اولسامدا، آما هاميسي­ني بير يئرده گؤرمه­ ميشديم، ائله بونا گؤره ­ده بو كتابي اوتوروب، اولدن آخيرا اوخودوم. آشيق علي­ نين ديوانيندا اونون سازا و آشيقليغا حؤرمتي و بو قونودا اولان شعرلري منيم دقتيمي اؤزونه جلب ائتدي و بو شعرلريني داها چوخ بگنديم. كتابي اوخودوقدان سونرا، اونون بو قونودا اولان شعرلرينه بير يازي حاضرلاماق قرارينا گلديم و ائده بيلديم بو آشاغي دا اولان يازيني سيزه حاضرلايام. آللاهدان اوستاد آشيغيميزا رحمت ديله­ يركن،اومودوم وار بو يازيمي بگنه ­سيز.

 

آشيق علي­ عليزاده­نين شعرلرينده " سازا و آشيغا حؤرمت"

ائليميزين ان قديم و ان مقدس ميراثلاريندان بيري آشيق صنعتي و اونون باشيندا اولان قوپوز سازي­دير. تاريخ بويو بو صنعت مقدس اولوب و ائليميزده اونا احتراملا ياناشيب. بو مقدسليك هم بو صنعتين و بو سازين يارانيشيندا و هم ايللر بويو تاريخلرين سينه ­سيندن كئچيب گلديگي واختلاردا اؤزونو گؤستريب. چوخلارينين دئديگينه گؤره، بيرينجي آشيق دده قورقود اولوب. اؤنجه دده قورقوردون كيم اولدوغونو دوشونك؟

اوغوز ائلينين آغ ساققالي، پيري ، مرشدي. غيبدن سيرلاري بيلرميش، باغلي دوگونلري آچارميش، ائلينه نصيحت ایله اؤيود وئررميش و اوغوز ائلي ايله اوغوز خانلاري اونون سؤزوندن و يولوندان قيراغا چيخماز ايميشلر. دده قورقودون قوپوزونون يارانيشي حاقدا دا هله روايتلر وار و بو سازين مقدس اولدوغونو خاطرلادير. دده قورقوتدان سونراكي آشيقلار حاقدا صفوي دؤورونه قدر بيلگي الده يوخوموزدور. آما شاه اسماعيلين گليشي ايله، آشيقليق دا جان تاپير و اؤزونو تاريخده گؤسترمگه باشلايير. تاريخده آدي چكيلن بيرينجي آشيق ايسه قورباني اولموشدور. قورباني اؤزو بير بيلگيلي و محترم شخص اولوب .  صفوي حؤكمداري دا اونا احترام قويوب، اونو محترم ساييرميش. اوندان سونراكي دؤورده آشيق و آشيق صنعتينده چاليشان انسانلاردان خسته قاسم، دوللو مصطفي، دده علعسگر و ... بؤيوك اوستادلار ظهور ائديبلر. بو اوستادلار هاميسي آشيقليقدان چوخ، عارفليكلري و مقدسليكلري ايله آدلانيبلار و دين مسأله ­لري ايله تانيش اولاراق، ديني سورونلاري حل ائتمگه قالخيبلار.

دئديگيميز كيمي آشيق صنعتي  قوپوز هميشه مقدس اولوب ، هئچ واخت اگري يوللارا چكيلمه­ یيب و دئمك اولار شاها-خانا باش اگمه ­ييب. هميشه حاقّي تاپدالانميشلارين يانيندا اولوب ، ظالملرين قارشيسيندا حق-حق دئييبدير.

اينديكي قوپوزوموزو دوشونسك ده، بو قوپوزون چاناغي توت آغاجيندان دوزه ­لير . توت آغاجي­ دا هاميميزين بيلديگي كيمي ائليميزين ايچينده مقدس بير آغاجدير . هر كس بو آغاجي كسمگه قالخماز و عارفلرين و امامزادالارين مزاري اوستونده هميشه توت اكيليب.

آشيق صنعتي و قوپوزون قوتسالليغي اينديليكده، كئچميشلرده اولدوغو كيمي اولماسا دا، هله ياشايير و حؤرمتي وار.  بو آرادا بو صنعته خور گؤزلر ايله باخان بير سيرا باغلي قافالي و گئري ذكالي انسانلار دا تاپيلير. بو صنعته احترام قويماييرلار و يئري گلديكجه ­ده ضربه لر ائنديريرلر . اونلار بو ايشلري ايله اؤزلرينين بير متمدن انسان اولدوقلاريني گؤسترمك ايسته­ ييرلر. آما بو تيپ انسانلارين قارشيسينا ائله ائل آشيقلاريميزين بیر سیراسی شعرلري ايله جواب يازيبلار. بو آشیقلارین بیری رحمتليك آشيق علي عليزاده(1390-1330) اولوب.

آشيق علي نين ديوانينا باخديقدا اونون شعرلرينده ساز و آشيقليغا نه قدر حؤرمت بسله ­ديگي آچيق و آيدين گؤز اؤنونه گلير . دئديگيميز كيمي بير سيرا انسانلارا دا ائله همان ديوانيندا جواب وئرير. آشيق علي بير شعرينده، بو صنعته ايراد توتانلارا بئله دئيير(اوچ بنديني گتيريريك):

اودلايير مني

 نادان سازا لاغ ائدنده

آخماقلار اودلايير مني

 سونرا دئيه‏نده سازي چال

باخماقلار اودلايير مني

 

  ترك ائتمرم بو صنعتي

سندن چكمرم منّتي

 اوجوز ساتمارام صحبتي

اوشاقلار اودلايير مني

 

 قيشلاقلي، بيل صادق دگيل

ساز قارشيندا گولوم اگيل

 هله اوّل اؤز عيبين بيل

باخ باخلار اودلايير مني.

آشيق علي بير آيري شعرينده سازي ايله دردلشيب، اونا نادانلارا بئل باغلاماماغي توصيه ائدير:

ديللن آي صدفلي ساز ديللن بو فرصت الدن گئدر

سيم پاسلانار وعده كئچر متانت الدن گئدر

 نادانلارا بئل باغلاييب دئمه هميشه سازام

حؤرمت قويماز ديللنديرمز شهامت الدن گئدر

 

 زامان-زامان الدن اله گزرسن دوزدور ايشين

وقت اولار كي توز بوروير چرخي دؤنر گردشين

 عارفلردير قيمت وئرن نادان بيلمز ارزشين

گؤزله هر آن آلدادارلار قيامت الدن گئدر

آشيق علي ­نين فكريجه تانري تعالي سازين وجودوندا ايلاهي بير سير قويوب. ائله بونا گؤره ­ده ائليني سازدان اؤيود آلماغا چاغيرير.

آلقيشلار، چالاندا صدفلي سازا

سوزور دوداغيندان بال قادان آليم

 سازدا بير سير قويوب بؤيوك يارادان

ساز-سؤزدن اؤيودو آل قادان آليم

او سازين هم غمده، هم ده شادليقدا ائلي ايله بير يئرده اولدوغونو و سازين سئحيرلي سسينين دردلره درمان اولدوغونو خاطرلايير و سازدان اوزاقلاشماماغي ائلينه توصيه ائدير:

سازدا يانماق دا وار، يانديرماق دا وار

بعضاً غم گونونده دينديرمك ده وار

 اوندا يانديرماق دا، سؤندورمك ده وار

قوجاقلاشيب سازلا قال قادان آليم

آشيق علي يوخاريداكي شعرينين سون بندينده بو صنعتي سئومه ­ين انسانلاري اونون وقاريندان خبرسيز اولدوقلاريني دئيير و بو كيمي انسانلاري سازينا حؤرمت ائتمگه چاغيرير:

سازين وقاريني بيلمه‏ين دؤيور

آدينا، سانينا بهتانلار دئيير

 قيشلاقلي يازيغي دالدادا سؤيور

سازيني حؤرمته سال قادان آليم.

آشيقلار ائليميزين كولتورونون قوروقچوسو اولوبلار و اونلارين سلاحي بو اودلو-آلوولو قوپوزلاري اولوب. آشيق علي ­ده بو مسأله ­ني دوشونوب. آشاغيداكي شعري يازيب.

قيشلاقلي شأنينه بير دستان يازدي

يوردوم پاييز بيلمز خزانسيز يازدي

 بير الده سلاحدي، بير الده سازدي

دئيير ياشا ياشا آذربايجانلي.

اؤنجه­ لر دئديگيميز كيمي، تاريخ بويو آشيقلار ظلمه تاب گتيرمه ­ييب و هئچ واخت دا سارايلاردا مدح ائتمكله مشغول اولماييبلار. اونلار هميشه خالقين طرفينده اولوب و حق طرفينه كئچيبلر.

قيشلاقلي سينه‏نده سؤز بازاري وار

حيدربابا دئييب اؤلمز شهريار

 تئللي ساز ديننده بئله ديل آچار

حق سؤزو دانيشان ديللر بيزيمدير.

آشيقلارين هارايلاريني كوراوغلويا اوخشادان آشيق علي، آشيقلارين الهاميني ­دا ائليندن بيلير و بئله دئيير:

آشيقلار سازلارين چالير

ائل-اوبادان الهام آلير

 قوچاقلار تك نعره سالير

كوراوغلويا تايدي دور گل

آشيقلاريميز هر زمان ائل ايچينده و ائل ايله اولدوقلارينا گؤره اونلاري ائل آشيغي عنواني ايله چاغيريرلار. ائل آشيغي، ائلين قايغي­كشي و ائلين قئيدينه قالان اولور. ائل ايله اوتوروب-دورور. بونا گؤره ­ده آشيقلاريميز و آشيقليق ائلينكي حساب اولور. آشيق علي­ ده شعرلرينين بير بندينده بونا توخوناراق اؤز بختيندن ده گيلئي­لنيب.

شاعر زامانيندير، آشيق ائلينكي

عاغيل باشينكيدير، شيرين ديلينكي

 يازيق قيشلاقليني بئله بيلين كي

ياتميش بختين بيري گله اويادا.

سوندا رحمتليك آشيق علي عليزاده­نين بير شعري ايله يازيميزي بيتيريريك. بو شعر آشيق علي­نين سون شعری دیر و بير گون وفاتيندان اؤنجه يعني 9/5/90 تاريخينده يازيليب. آشيق علي بو شعرينده آپ-آيدين گيلئييني آشيقليق ایله آشيقلاري لاغ ائدنلردن ائدير و بلكه ­ده اؤزونون قارشيلاشديغي بير ماجرا ايله علاقه­دار بونو يازير  و اونلارا سسلنرك آشيقلارين كيم و نه اولدوغونو آچيقلايير. بيز ده ائله آشيق علي­ نين بو شعري ايله يازيميزا سون قويوروق. آللاه اونا رحمت ائيله ­سين. مزاری نور ایله دولسون.

     آشيغين گيلئيي

 كيمين دام-ديوارين ييخيبدير آشيق؟

اونا آشيق دئمك عار گلير سنه

 نه يولا داش تؤكوب، نه جيب كسيبدير

سلامين آلماق دا زور گلير سنه

 

 بيلير صرّاف كيمي زيبيل، زر نه‏دير

عارف نه‏دير، نادان نه‏دير، پير نه‏دير

 بير صرّافدير بيلر صدف-دور نه‏دير

اونون حق دونياسي دار گلير سنه

 

 ائلينين حؤرمتين ساخلايار آشيق

قوجاسين-دوشگونون يوْخلايار آشيق

 هميشه حق سؤزو حاخلايار آشيق

بو سنسن حق ديلدن زار گلير سنه

 

 آشيق ائل ساتماييب نه دؤولت وارا

شادليقدا آغ گئيه‏ر غمينده قارا

 آل ائيله‏ييب بيرين سالماييب تورا

سن اوزو سويوقسان قار گلير سنه

 

 اگر قيشلاقلييا بهتان دئيه‏سن

آغيز-گؤزون اگيب اؤزون اؤيه‏سن

 يالتاق اولوب يالتاق يالي يئيه‏سن

پالانيني بزه، بار گلير سنه.

نوروز یوخسا اوغوز؟

نوروز یوخسا اوغوز؟

یازان: بهرام اسدی

 نوروز بایرامی ائل‏لریمیزین آراسیندا اسگی زامانلارین یادگاری اولاراق هله ده داوام ائتمكده‏دیر. بو بایرام طبیعتین جانلانماسی و چؤل-چمنین یئنیدن دیریلمه‏سی‏ایله علاقه‏داردیر و بونونلا اویغون ائل آراسیندا مختلف دب‏لر و رسم‏لر یارانیبدیر. طبیعت جانلانیرسا و اؤز دونون دگیشیرسه ائل‏لریمیز ده بو بایرامدا اؤز دونلارین دگیشیرلر و كیچیكلی - بؤیوكلو تزه پالتار گئییرلر و اؤزلرین طبیعت‏ایله اویغون ائدیرلر. آذربایجان و عموم حالدا تورك ائل‏لرینین بو دون دگیشمه‏لری یالنیز پالتاردا دگیل اونلارین معنویاتیندا دا اؤزون گؤستریر و دئمك قبیله‏لریمیز هم جسمی هم ده معنوی پالتارلارین دگیشیرلر و بوتون داورانیشلاریندا بو بایرامین تأثیری آیدین گؤرونور.

ادامه نوشته

بؤیوک و اولو شخصیت لری، بیر کنده، شهره و یا اؤلکه یه باغلاماق اونلاری کیچیلدر، چون اونلار زامانا و م

بؤیوک و اولو شخصیت لری، بیر کنده، شهره و یا اؤلکه یه باغلاماق اونلاری کیچیلدر، اونلار زامانا و مکانا سیغمازلار و سیغیشدیرماقدا اولماز، چون سیغیشمازلار.

عزیز اوخویوجولار، ((دده قورقوت بويلاري نين ديل و اوسلوب اؤزه‌لليكلريني آذربايجان توركجه‌سينده آرامالي‌ييق)) آدلی بیر مقاله­نی گنج آشیقلار بلوگونا یئرلشدیره رک و سیزلره سوناراق، ایسته میشدیم، نظرلرینیزی بو حاقدا دئیه سینیز.

آمّا بیر سیرا عزیز وطنداشلاریم نظر قویاراق بئله یانیت وئردیلر:  ((بیزیم دده قورقوت کتابینی تکجه آذربایجانا عاید ائتمگیمیز یانلیش بیر ایشدیر)).

دئمه لی یم کی عزیز دوستلاریم، چوخ دگرلی و اؤنملی بیر مسأله یه توخونوبسینیز. ائله سیزین بو مسأله نی آچیقلاماغینیز منی فکر ائتمگه مجبور ائتدی. دده قورقودو تکجه تورکیه یه و یا آذربایجانا و یا باشقا بیر یئرلره باغلاماق چوخ یانلیش بیر ایشدیر، چون یوخاریدا دئدیگیم کیمی اولولاری و ارنلری مکانا سیغیشدیرماق اولماز. بیر شئیی ده آچیقلاماق ایسته ردیم، اودا بو کی بو مقاله نینده مقصدی، سیز یازدیغینیز کیمی دگیل. پروفسور فرزانه یالنیز ایسته ییب بونو ثبوتا یئتیره کی، دده قورقوت کتابینین دیلی و لهجه سی آذربایجان لهجه سینه داها یاخین دیر و اصلا و ابدا اونو بیر ملته منسوب ائتمک نیتینده اولماییب.

آمّا سؤز دولانار یئرینی تاپار، سیزی بیر حکمت لی ماجرانی اوخومایا دعوت ائدیرم:

بیر نئچه ایل بوندان اؤنجه، او زامان کی اورمو شهرینین اولو شاعری، رحمتلیک دده کاتب بو دونیادا یاشاییردی، بیر گون بیر مجلسده ایدیک.

رحمتلیک بیر مزه لی احوالات تعریف ائتدی،

دئدی کی، ((بیر گون بیر دیک دانیشیقلی شخص له، بیر مجلسه دوشموشدوک، هئی گئدیردی گلیردی منه دولاشماق ایسته ییردی. کنددن صحبت سالیردی(دده کاتب کندده یاشادیقی اوچون)، کندیسیندن سوروشدوم: اوغول هارالیسان؟

شیطنت له جواب وئردی:

ایرانلییام.

((منده بیلدیم کی مندن سوروشاجاق هارالیسان و هر یئری دئسم بیر سؤز قوشاجاق، اونا گؤره گؤزله دیم تا سوروشا هارالیسان؟))

ائله گؤزله دیگیم کیمی ده اولدو، دیله گلیب دئدی:

حاجی سن هارالیسان؟

باشیمی قووزاییب دئدیم:

منده بو دونیالییام.

بونو دئدیگیمدن سونرا قیزاریب اوتوردو یئرینده)).

 

ادامه نوشته

دده قورقوت بويلاري نين ديل و اوسلوب اؤزه‌لليكلريني آذربايجان توركجه‌سينده آرامالي‌ييق

دده قورقوت بويلاري نين ديل و اوسلوب اؤزه‌لليكلريني آذربايجان توركجه‌سينده آرامالي‌ييق

یازان: رحمتلیک استاد محمدعلی فرزانه

 

دده قورقود بويلاري‌نين بيليك دونياسي ايشيغينا چيخديغي گوندن، اثرين اوزه‌رينده آپاريلان گئنيش و عيني حالدا آختاريجيليق و آراشديرجيليق ساحه‌لريندن بيري ده اونون ديل و اوسلوب اؤزه‌لليكلري و بو اؤزه‌لليكلرين بو گونكو تورك سوْيلو ديللردن هانسي بيريسي ايله داها ياخيندان ايلگيلي و بنزه‌يشلي اولدوغو مسئله سي اولموشدور.بو مسئله، ايلك گوندن دده قورقودلا آليشان بيلگينلردن هله ديتس و نؤلدكه دن توتموش بارتولـد، پروفسور چوبانـزاده و روسي‌يه قده‌ر و اونلاردان دا بـوگونه كيمي آراشديرمالاردا اؤزونه يئر آچديغي حالدا،‌ هاميدان چوخ توركيه قورقودشناسليغي و بو آرادا ايكي تانينميش قورقودشناس، بيري محرم ارگين و او بيريسي اورحان‌ شايق‌گوگ‌يايين ايللر اوزونو داوام ائدن سوره‌كلي و دقته لايق آراشديرمالاريندا و آيدينلاشديرمالاريندا اؤزونو داها آيرينتيلارلا گؤسترميشدير.

ادامه نوشته

بیزدن دیر بیزه هر نه لر اولسا، دؤوشان بالالار تازی هیز اولسا((سایین اقدمی یه جواب اولاراق))

بیر نئچه گون بوندان اؤنجه بیر عزیز وئبلاگچی، محسن اقدمی آدلی بیر تبریزلی بگ، گنج آشیقلار وبلاگیندا نظر قویاراق، مندن مهتاب آدلی وبلاگدا ، بیر یازی یا گؤره نظریمی ایسته دی..

منده ادبسیزلیک اولماسین دئیه، بو وئبلاگا باش چکرک، اؤز نظریمی بیلدیردیم و انتظاریم بو ایدی، ان آزی منیم ده نظرلریم قامویا آچیق سونولا و بو وبلاگا گلن لر بیر طرفلی و بیر یؤنلو یازیلارا، باخمایالار. آمّا سونوج تام آیری اولدو، سایین محسن اقدمی منیم نظرلریمه قارشی گلرک بیر یازی گؤندردی.

سایین اقدمی نین منیم فیکیرلریمه قارشی گلمه سینه گؤره من هئچ واخت اوزولمه دیم و اوزولمگه حاققیمدا یوخدور، چون آتالار دئمیشکن ((بئش بارماغین بویو بیر اولماز)).

منی راحاتسیز ائدن 3 مسأله وار آرادا:

سایین اقدمی نین داورانیشیندان من بئله ساندیم، بو بگ اؤزون تماماً دوز و باشقالارینی تماماً یانلیش بیلیر و اؤزون بیر اوستاد کیمی آپارماق ایسته ییر،  کی قالان انسانلار گرک بو اوستاددان ادبی دیل قونوسوندا تبعیت ائده لر و تام بو مسأله یه خاطر مخالف نظرلری وئبلاگیندا گؤسترمک ایسته میر.

هله بو قالسین بیر یاندا، سایین اقدمی نین چوخ گؤزل و یئنی نظریه لریده اورتایا چیخدی، کی منی هم تعجب لندیردی و هم کدرلندیردی.

تعجب لندیردی بونا گؤره کی، هئچ بیر زامان آذربایجانا اورگی یانان بیرشخص بو سؤزلری سؤیله مز، حتّی فیکیرلشمه ز بئله. کدرلندیردی بونا گؤره، بیر نفرکی اؤزونو دیلچی و آراشدیرماچی بیلیر و یئنی ادبی دیل یاراتماق ایسته ییر!!!! گرک بو قدر معلوماتی آشاغی اولمایا تا منیم کیمی معلوماتسیزلار ائده بیله اونا ایراد قوشا.

ان آزی بیر نئچه ایل، دیلچی لیک فعالیتلری اولا، چئشیدلی تورک لهجه لرینی تانیا و آراشدیرا، تورک لهجه لرینه باغلی اولان دیللری تانیا و ائده بیله اوغوز، قیبچاق و موغول لهجه لرینی آییرا و سئچه، بو دیللرده ایسته نیلن سورونو چؤزه و آچیقلایا.

آمّا کئچک منیم یازدیغیم سؤزلره. من یازمیشدیم کی:

 

ادامه نوشته

ائلین اونودولماز آشیغی، آشیق درویش

ائلین اونودولماز آشیغی، آشیق درویش

 

توز باسیب ائشیتمیر صدفلی سازین

گلمیر قولاغیما او خوش آوازین

قاریشدی تورپاغا صؤحبتین سؤزون

یانیرام سنده كی كامالا درویش

Elin unudulmaz aşığı, Aşıq Dərviş

Toz basıb eşıtmir sədəfli sazın

Gəlmir qulağıma o xoş avazın

Qarışdı torpağa söhbətin sözün

Yanıram səndəki kamala DƏRVİŞ

 

Urmiyanın  adlımları kitabından rəhmətlik Aşıq Dərvişin yaşamını oxuyub qurtulandan sonra ürəyimi qəm basdı. Ürəkdə ah çəkdim. Nədən belə insanlarımız unudulublar!!! Buna görə maraqlandım aşığın  kəndinə gedib, qəbrini  ziyarət edəm. Yoldaşlarımın biri ilə bu qonuyu araya qoyub onun kəndinə getməyə qərar verdik..........

 

اورمیه نین آدلیملاری كیتابیندان رحمتلیك آشیق «درویش»- ین یاشامی نی اوخویوب قورتولاندان سونرا اوره ییمی غم باسیب اوركدن آه چكدیم. ندن بئلنچی بیر اینسانلاریمیز اونودولوبلار؟!! بونا گؤره ماراقلاندیم آشیغین كندینه گئدیب، قبرینی زییارت ائدم. یولداشلاریمین بیریله بو قونویو آرایا قویوب اونون كندینه گئتمه یی قرارا گتیردیك.

قراریمیز جومعه گونونه یدی و زامانین اوچدوغونا گؤره بو گون تئزلیكله گلیب چاتدی، گون اورتادان سونرا «كوردلر» كندینه ساری یوللاندیق، كند اورمیه نین چی چست یولونون 5 كیلومترلییینده یدی،كنده یئتیشیب، اورادا یاشایانلاردان قبیرسانلیغین یولونو سوروشدوق، نئچه دقیقه دن سونرا كنددن آزجا ائشیكده اولان قبیرسانلیغا یئتیشدیق، تورپاقلی بیر یول و سس سیز بیر آخیرت ائولری.. آخیرته قاووشانلارا بیر فاتیحه وئرندن سونرا، ته له سه رك تئز قبیرلری بیر- بیر آختاریب یازیلارینا دیققت ائدیردیك، آما رحمتلیك درویش-ین قبیرینی تاپا بیلمه دیك. اورالاردان كئچن بیر چوباندان آشیغین قبیرینی سوروشدوق و كاشكی سوروشماسایدیق! ، چوبان او كندین یاشایانلاریندان اولاراق آشیغین قبیرینی تانیمیردی!!

نئیله مك دئمه آشیق ائله اؤز كندینده ده قریبییمیش.گؤی ده بو قریبلییه دؤزه بیلمه ییردی و آغلاماق ایسته ییردی.. اومودلریمیزی پوزمایاراق،بیرینین یولدان كئچمه سینی گؤزله ییردیك،او آندا بیر پیكان قبیرسانلیغا ساری گلدی،دئمه تانری یئتیردی! بیزیم یانیمیزا یئتیشه نده اوندان آشیغین قبیرینی سوروشدوق و شوكورلر اولسون سوروجو قبیری تانییرمیش و اونو بیزه گؤسته ره رك اؤزوده بیزیمله قبیرین یانینا گلدی، اللی یاشیندا اولان او معرفتلی بی (یاری جینابلاری) بیزه حورمتله یاناشیب، آشیغا فاتیحه گؤندرندن سونرا آزجا اونون یاشامینی بیزیم اوچون آچیقلادی و سورولاریما جاواب وئردی.

رحمتلیك آشیق درویشین قیساجا یاشامیندان بئله دئمك اولار:

آشیق درویش فرهاد اوغلو 1309 – نجو گونش (شمسی) ایلینده اورمیه نین «كوردلر» كندینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. او ده یرلی اوستاد آشیق فرهاد كیمی آذربایجانین سنتی موسیقی سینین آدلیملاریندان ساییلیر. آشیق درویشین گؤزل، ایستی و صمیمی سه سینه گؤره آشیق فرهادین شاگیردی اولموشدور. درویش چالان ساز سه سی جانلارا كئچیب و گؤزل سه سیله اونودولموش  اثرلره جان باغیشلاییردی. بو اونودولماز اوستاد 1372 ـ نجی ایلین قویروق دوغان(مورداد) آیینین دوققوزوندا، گؤزلرین دونیایا یوموب،اؤز دوغوم یئری اولان «كوردلر» كندینده تورپاغا تاپشیریلدی. آشیغین تشییع-ی جنازه سینده اینه سالماغا یئر یوخویموش و بو اونون خالق ایچینده نه قدر سئویملی اولدوغونو گؤسته ریردی.

 

آشیق درویش یاشام بویو (همیشه لیك) آذربایجانین سنتی موسیقی سینی سئورلرین اوره یینده قالاجاقدیر و بو سه س اورمیه اوچون قالارگی بیر سه س اولوبدور. رحمتلیك درویش ایرانین بوتون میللی موسیقی فئستیواللارینا قاتیلب و یوكسك یئرلره ال تاپیب،اؤدول لر قازانیب دیر. او نئچه ایللرده اورمیه رادیو، تلویزیونویلادا ایش بیرلیگی آپاریبدیر. او ده یه رلی اوستاد چوخلو شاگیردلرده موسیقی دونیامیزا تربیه ائدیب دیر، اونلاردان، آشیق اسمعلی (اورمیه – اونون بیرینجی شاگیردی)، آشیق صبور شریفی (اورمیه)، آشیق عبدالله اشرفی (قورد تپه)، آشیق ذكریا ملكی(قولونجو)، آشیق رضا پوینده (سولدوز) و ...آد آپارماق اولار.

               

آشیق درویش، متین، ویقارلی و عاریف بیر كیشی ایدی، دئمك اولار او خصلت ایله صنعت ده، اصیل و نمونه بیر آشیق و اوزان دیر. رحمتلیك درویش آشیق صنعتینه اؤزونه مخصوص اولان نئچه هاوا یادیگار قویوب. اونلاردان «شكر یازی هاواسی» و «غربتی هاواسی»- نی آد آپارماق اولار. بو هاوالار ایندیده اورمو آشیق لارینین آراسیندا چالینماقدادیر.

سونوندا دئمه لییم بئله نچی اینسانلاریمیزا سایغی گؤسته رمه لییك و اونون شانینده اولان بیر مزارلیق تیكیب هئچ اولماسا آدینا بیر خییاوان یارادیب هئیكلین پاركلارا قویمالییق.

منه یاردیم ائدن، «شكاری» و «یاری» جینابلارینداندا تشككور ائدیرم و اونلارا جان ساغلیغی آرزیلاییرام.

 

یازیب، حاضیرلایان : حسین واحدی

 

رحمتلیک آشیق علی علیزاده نین قیرخینا یاخینلاشماق موناسبتی ایله

آي آشيق تئز ايدي گئديش هوسي

(مرحوم آشيق على عليزاده­نين واختسيز آراميزدان گئتمه ­سي مناسبتينه)

************************

بو ايل اوروجلوق آيينين بيرينجي گونو اوستاد شهريار دئميشكن: بير خبر چاتدي منه نوح نبي قارقيشي تك، دئمه­لي ائل صنعتكاري و بير عؤمور موسيقيميز و ادبياتيميز اوغروندا چاليشان، متانتلي و غيرتلي، يورولماز صنعتكار آشيق علي عليزاده ابدي اولاراق گؤزلرين حياتا يومدو و دونياسين دگيشرك علم، موسيقي و ادبيات عالمين ياسا باتيراراق اورمو شعر و موسيقي محيطينه بير بؤيوك ايتگي اولدو.

 اورمودا آدليم بير آشيق كيمى تانيلاراق مختلف ادبى - هنرى ييغينجاقلاردا، مجلسلرده، اورمو راديو- تلويزيونوندا، اورمو آشيقلار درنه­گينده، اورمو ارشاد اسلامي اداره­لرينده، حوزه هنري تشكيلاتيندا و مختلف آشيقلار قهوه­خانالاريندا اؤز سازى و سسى‏ايله چيخيش ائدن آشيق على عليزاده 1330- جو ايل قاراداغين اهر شهرستانى‏نين ورزقان بؤلومو قاياقيشلاق كندينده دونيايا گلدى. اونون آتاسى ائوى آشيقلار ييغينجاغى‏ايدى، بونا گؤره‏ده او كيچيك ياشلاريندان ساز و سؤز ايله تانيش اولدو.

 على عليزاده سونرالار ساز صنعتين آشيق مشى پاشايى و آشيق ولى عبدى‏دن‏ اؤيره‏نرك‏ اؤز چاليشيقلارى نتيجه‏سينده اؤيره‏نديك‏لرين بوتؤولتدى.

علي عليزاده وورغونلوق اوزوندن آشيقليق صنعتينه اوز گتيرن بير آشيق اولموشدور و اؤز دئديگينه گؤره كندلرينده كئچينه­جگي پيس دگيلميش و كندلرينده ميني­بوس ايشله­ديب و گذرانين كئچيريرميش، آنجاق سازا و سؤزه اولان علاقه­سي اونو آشيقليق عالمينه داخل ائدير و آشيق علي ميني­بوسو ساتاراق آشيقليق ائدير.

 آشيق على قيشلاقلى 1369- دا اورمويا كؤچدو و بو شهرين مختلف ييغينجاقلاريندا و شعر و ادب انجمن‏لرينده چيخيش ائتدي و بو شهرده آشيقلار آراسيندا و ائل ايچينده مخصوص حؤرمت قازاندي. منيم اؤزومون ده آشيق ايله تانيشليغيم همين ايللرده و اورمونون شعر و ادبيات درنه­گينده اولموشدور. سونرالار آراميزداكي علاقه آرتيب و عايله­وي گئت- گل ايله تكميل­لشميشدير. هر مناسبتده خصوصيله بايراملاردا و ايل بايراميندا بيرينجي گئتديگيم ائولردن آشيق علي­نين ائوي اولوب و اونونلا بايراملاشماغي اؤزومه بورج بيلرديم.

آشيق علي تبريز و قاراداغ آشيق مكتبينين اورمودا بيرينجي ياييجيسي اولدو و اوندان سونرا آشيق قوربان و باشقا آشيقلار بو ايشي دوام ائتديرديلر و دئمك اولار اورمو- تبريز آشيق موسيقي­سينين آراسيندا بيرينجي كؤرپونو آشيق علي ووردو و بو يولدا چوخلو شاگردلر تربيت ائديب موسيقي عالمينه زنگينليك باغيشلادي.

مرحوم آشيق علي اؤزونه مخصوص سبك و اوسلوبو وار ايدي و بو اوسلوب ايله باشقا آشيقلاردان سئچيليردي و ائله بونا گؤره ده دفعه­لرله راديو- تلويزيونون استاني موسيقيلرينين فستيوالينا قاتيلاراق بيرينجي­ليك الده ائديب ياخود مقام گتيريب و اورمو راديو- تلويزيونونا شرف پايلاميشدي.

علي عليزاده بير مدّت توركمن­لرين ده آراسيندا ياشاميشدي و ائله بو اوزدن توركمنجه­ني ده ياخشي بيليردي.

آشيق عليزاده هم ده شاعردير و اونون مختلف آشيق شعري قالبلرينده شعرلري موجوددور. شعرلرينده «علي قيشلاقلي» تخلص ائدير. اومود ائديريك اونون شعرلرين توپلاييب چاپا وئره بيله­ك. مرحوم آشيقدان نئچه داستان دا قاليبدير.

علي قيشلاقلي ائلين قئيدينه قالان و ائلين شاد گونونده شاد و غملي گونونده غملي اولان بير آشيق­ايدي. او دفعه­لرله اؤز ائوينده آشيقلار مجلسي قوروب و آشيقلاري بير يئره توپلاميشدي. بو مراسملردن بيري رحمتليك آشيق كاماندارين ياس تؤره­ني ايدي. بلكه ده بوتاي آذربايجاندا آشيق كاماندارا قورولان بيرينجيك ياس مجلسي ائله همين مجلس اولدو.

آشيق علي عليزاده سون اولاراق دوغما يوردو قاراداغدا سفرده اولدو و  قوهوم – قارداشلاري­ايله گؤروشدو. بير هفته­ليك بو سفردن قاييداندان نئچه ساعت سونرا 11/5/1390 تاريخينده ساغ – سلامت اولاراق ناگهاندان اوره­گي داياندي و ابدي اولاراق اؤز هوسكارلاريندان آيريلدي.

مرحوم آشيغين حيات يولداشي، اوچ اوغلو و ايكي قيزي قالير. بونلاردان بؤيوك اوغلو آشيق غلامرضا عليزاده اونون لياقتلي دوامچيسي و شرفلي صنعت وارثي ساييلير.

آشيق علي عليزاده­نين جنازه تؤره­ني 12/5/1390 تاريخينده قورولدو و بير چوخ ساييدا ادبيات و موسيقي هوسكارلاري و اورمونون بير سيرا ادبي - هنري مسؤوللاري آراسيندا بؤيوك بير اوزونتو ايله تورپاغا تاپشيريلدي. اونون مسجدينده ده مثلي گؤرونمه­ين اشتراكچي بولوندو و ائل اونو لايقينجه عزيزله­دي و چوخ اوزونتو ايله اؤز بالاسيندان ابدي آيريلدي.

تانري تعالا اونا رحمت ائله­سين، مزاري نورلا دولسون.

************************

مرحوم آشيق علي عليزاده­دن ايكي شعر:

    داغلار

 نه ائديم كى ياراليام

آهيم چيخيب گؤيه داغلار

 يوخوش اولوب دولايى‏لار

قوجالميشام به‏يه داغلار؟

 

 سنين سينه‏ن چيچكلى ياز

منيم سينه‏مده دردلى ساز

 او چيچكدن گؤندر بير آز

بو درديمه ده‏يه داغلار

 

 "قيشلاقلى" يام درده دوشدوم

اتگيندن خسته كئچديم

 سير سؤزومو سنه آچديم

سنى محرم دئيه داغلار.

 

 بابك

 گزيب دولانيرام آذربايجانى

  ديل‏لرده ازبردير سؤزو بابكين

  ايگيت‏ليكدن، قوچاقليقدان، مردليكدن

  آل - قيرميزى اولدو اوزو بابكين

 

 دوشمنه باخاندا باغرين سؤكوردو

 خاينى، يالتاغى بيچيب تؤكوردو

 ظلم ائدن ظالمين بئلين بوكوردو

 دوشمنى اگيردى دوزو بابكين

 

 باشينى اگمه‏دى هئچ ظلم‏كارا

 دئدى باش اگمرم چكسه‏لر دارا

دوغرانان جسميمى آتين اودلارا

 ياغى‏نى يانديرار كؤزو بابكين

 

 اى "قيشلاقلى" ارلر آدى قالاسى

  اولار دؤيوش‏لرده ايگيد بالاسى

  كليبرده نشان قالير قالاسى

 گرك‏دير كى قالسين ايزى بابكين

 

****************

مرحوم آشيق علي­نين وفاتيندا يازديغيم بير قوشما:

كؤچدو بير صنعتكار، گئتدي بير آشيق

نيسگيلي سازينين تئلينده قالدي

هر ماهنيسي اولان ائله ياراشيق

ان گؤزل ماهنيسي ديلينده قالدي

 

ائللرين ايچينده ماهنيسي بيتدي

آخرت دئيه­رك سون سفر ائتدي

اللرين اوستونده مزارا گئتدي

ائلي گؤز ياشينين سئلينده قالدي

 

آي آشيق، تئز ايدي گئديش هوسي

قولاقلارا دولدو سازين ناله­سي

ائشيتمز اولدوق او غيرتلي سسي

سسينين حسرتي ائلينده قالدي.

اورمو- بهرام اسدي.

14/5/1390

 

 

 

 

Ay aşıq tez idi gediş həvəsi

(Rəhmətli Aşıq Əli Əlizadənin vaxtsız aramızdan getəməsi münasibətinə)

*******************

Bu il Orucluq ayının birinci günü ustad Şəhryar demişkən: Bir xəbər çatdı mənə Nuh-i nəbi qarqışı tək, deməli el sənətkarı və bir ömür musiqimiz və ədəbiyyatımız uğrunda çalışan, mətanətlı və qeyrətli, yorulmaz sənətkar aşıq Əli Əlizadə əbədi olaraq gözlərin həyata yumdu və dünyasın dəyişərək elm, musiqi və ədəbiyyat aləmin yasa batıraraq Urmu şer və musiqi mühitinə bir böyük itgi oldu.

Urmuda adlım bir aşıq kimi tanılaraq müxtəlif ədəbi - hünəri yığıncaqlarda, məclislərdə, Urmu radyo- televizyonunda, Urmu aşıqlar dərnəyində, Urmu irşad islami(maarif) idarələrində, hövze-yi hünəri təşkilatında və müxtəlif aşıqlar qəhvəxanalarında öz sazı və səsi ilə çıxış edən aşıq Əli Əlizadə 1951- ci il Qaradağın Əhər şəhrini‏n Vərzqan bölümü Qayaqışlaq kəndində dünyaya gəldi. Onun atası evi aşıqlar yığıncağı‏ idi, buna görə ‏də o kiçik yaşlarından saz və söz ilə tanış oldu.

Əli Əlizadə sonralar saz sənətin aşıq Məşi Paşayı və aşıq Vəli Əbdi‏dən‏ öyrənərək‏ öz çalışıqları nəticə‏sində öyrəndik‏lərin bütövlətdi.

Əli Əlizadə vurğunluq üzündən aşıqlıq sənətinə üz gətirən bir aşıq olmuşdur və öz dediyinə görə kəndlərində keçinəcəyi pis deyilmiş və kəndlərində minibus işlədib və güzəranın keçirirmiş, ancaq saza və sözə olan əlaqəsi onu aşıqlıq aləminə daxil edir və aşıq Əli minbusu sataraq aşıqlıq edir.

Aşıq Əli qışlaqlı 1990- da Urmuya köçdü və bu şəhərin müxtəlif yığıncaqlarında və şer və ədəb dərnək‏lərində çıxış etdi və bu şəhərdə aşıqlar arasında və el içındə məxsus hörmət qazandı. Mənim özümün də aşıq ilə tanışlığım həmin illərdə və Urmunun şer və ədəbiyyat dərnəyində olmuşdur. Sonralar aramızdakı əlaqə artıb və ayiləvi get- gəl ilə təkəmilləşmişdir. Hər münasibətdə xüsusilə bayramlarda və il bayramında birinci getdiyim evlərdən aşıq Əlinin evi olub və onunla bayramlaşmağı özümə borc bilərdim.

Aşıq Əli Təbriz və Qaradağ aşıq məktəbinin Urmuda birinci yayıcısı oldu və ondan sonra aşıq Qurban və başqa aşıqlar bu işi davam etdirdilər və demək olar Urmu-Təbriz aşıq musiqisinin arasında birinci körpünü aşıq Əli vurdu və bu yolda çoxlu şagirdlər tərbiyət edib musiqi aləminə zənginlik bağışladı.

Mərhum aşıq Əli özünə məxsüs səbk və üslubu var idi və bu üslub ilə başqa aşıqlardan seçilirdi və elə buna görə də dəfələrlə İran radyo- televizyonlarının musiqi festivallarına qatılaraq birincilik əldə edib yaxud məqam gətirib və Urmu radyo- telviziyonuna şərəf paylamışdı.

Aşıq Əlizadə həm də şairdir və onun müxtəlif aşıq şeri qaliblərində şerləri mövcuddur. Şerlərində «Əli qışlaqlı» təxəllüs edir. Umud edirik onun şerlərin toplayıb çapa verə bilək. Mərhum aşıqdan neçə dastan da qalıbdır.

Əli qışlaqlı elin qeydinə qalan və elin şad günündə şad və qəmli günündə qəmli olan bir aşıq idi. O dəfələrlə öz evində aşıqlar məclisi qurub və aşıqları bir yerə toplamışdı. Bu tədbirlərdən biri rəhmətlik aşıq Kamandarın yas törəni idi. Bəlkə də Güney Azərbaycanda aşıq Kamandara qurulan birincik yas məclisi elə həmin məclis oldu.

Aşıq Əli Əlizadə son olaraq doğma yurdu Qaradağda səfərdə oldu və  qohum-qardaşları ilə görüşdü. Bir həftəlik bu səfərdən qayıdandan neçə saat sonra 2/Avqust/2011 tarixində sağ-salamat olaraq nagəhandan ürəyi dayandı və əbədi olaraq öz həvəskarlarından ayrıldı.

Mərhum aşığın həyat yoldaşı, üç oğlu və iki qızı qalır. Bunlardan böyük oğlu aşıq Qulamrza Əlizadə onun ləyaqətli davamçısı və şərəfli sənət varisi sayılır.

Aşıq Əli Əlizadənin cənazə törəni 3/ Avqust /2011 tarixində quruldu və bir çox sayıda ədəbiyyat və musiqi həvəskarları və Urmunun bir sıra ədəbi-hünəri məsulları arasında böyük bir üzüntü ilə torpağa tapşırıldı. Onun məscidində də misli görünməyən iştirakçı izdihamı göründü və el onu layiqincə əzizələdi və çox üzüntü ilə öz balasından əbədi ayrıldı.

Tanrı təala ona rəhmət eləsin və yolu davamlı olsun.

  ********************

Mərhum aşıq Əli Əlizadədən ikı şer:

Dağlar

Nə edim ki yaralıyam

Ahım çıxıb göyə dağlar

Yoxuş olub dolayı‏lar

Qocalmışam bəyə dağlar?

 

Sənin sinə‏n çiçəkli yaz

Mənim sinə‏mdə dərdli saz

O çiçəkdən göndər bir az

Bu dərdimə dəyə dağlar

 

"Qışlaqlı"yam dərdə düşdüm

Ətəyindən xəstə keçdim

Sır sözümü sənə açdım

Səni məhrəm deyə dağlar.

 

Babək

Gəzib dolanıram Azərbaycanı

Dil‏lərdə əzbərdir sözü Babəkin

İgit‏likdən, qoçaqlıqdan, mərdlikdən

Al - qırmızı oldu üzü Babəkin

 

Düşmənə baxanda bağrın sökürdü

Xayini, yaltağı biçib tökürdü

Zülm edən zalimin belin bükürdü

Düşməni əyirdi düzü Babəkin

 

Başını əymə‏di heç zulum‏kara

Dedi baş əymərəm çəksə‏lər dara

Doğranan cismimi atın odlara

Yağı‏nı yandırar közü Babəkin

 

Ey "Qışlaqlı" ərlər adı qalası

Olar döyüş‏lərdə igid balası

Kəleybərdə nişan qalır qalası

Gərək‏dir ki qalsın izi Babəkin.

  *********************

  Mərhum aşıq Əlinin vəfatında yazdığım bir qoşma:

Köçdü bir sənətkar, getdi bir aşıq

Nisgili sazının telində qaldı

Hər mahnısı olan elə yaraşıq

Ən gözəl mahnısı dilində qaldı

 

Ellərin içində mahnısı bitdi

Axirət deyərək son səfər etdi

Əllərin üstündə məzara getdi

Eli göz yaşının selində qaldı

 

Ay aşıq, tez idi gediş həvəsi

Qulaqlara gəldi sazın naləsi

Eşitməz olduq o qeyrətli səsi

Səsinin həsrəti elində qaldı.

Urmu- Bəhram Əsədi.

5/Avqust/2011